De Negenkruidenspreuk
Negen is een magisch getal omdat het precies drie maal drie is en drie heeft tal van magische betekenissen. Denk maar aan de drie fazen van de maan, de drievoudige godin, de heilige drievuldigheid en zo kunnen we nog wel even doorgaan. In een kruidenwis zitten zeven (nog zo'n magisch getal) of negen kruiden. Wat daar de achtergrond van is, weet ik niet precies maar een heel bekende spreuk is de Negenkruidenspreuk.
De Negenkruidenspreuk is een angelsaksische (oudengelse) magische spreuk uit het zogenaamse Lacnunga (“Recepten”) manuscript. Dat manuscript is een verzameling korte medische teksten in het Oudengels die aan het begin van de elfde eeuw door een monnik werd samengesteld. Het is een mix van medische recepten en magische spreuken, uit een tijd dat de magie (of bijgeloof, het is maar hoe je het bekijkt) nog springlevend was onder de gewone mensen, waarschijnlijk onder het motto dat een combinatie van klassieke geneeskunde of chirurgie en magie waarschijnlijk effectiever was :-)
De tekst van het recept heeft geen naam, zoals de meeste middeleeuwse teksten. Het is pas toen hij in de negentiende eeuw werd gevonden dat hij zijn naam kreeg, de Negenkruidenspreuk, omdat het recept het heeft over “nygon wyrta” (negen kruiden) en het een “gealdor” (een spreuk) betreft.
De Negenkruidenspreuk is een mengeling van christelijke en Germaanse (angelsaksische) elementen, waaruit we kunnen afleiden dat hij waarschijnlijk een Germaanse achtergrond heeft. In het Engels heet de spreuk overigens niet alleen gewoon “Nine Herbs Charm” maar ook “Nine Worts Galdor”, en Galdr betekent het zingen van magische bezweringen en runen. In het tweede deel van de spreuk wordt overigens ook letterlijk verwezen naar Odin.. Bovendien wordt naar God verwezen als “hij die hangt” (þa he hongode). Voor de christenen van toen was dit uiteraard een verwijzing naar Jezus op het kruis, maar gezien de Germaanse herkomst zou dit eerder slaan op Odin, die negen nachten in Yggdrasil hing om het geheim van de runen te leren kennen ...
De spreuk moet worden gezongen of gereciteerd tijdens de bereiding van een zalf van negen kruiden en de toepassing van de zalf bij de patient. Zo zou hij helpen tegen vergiftiging en infectie. De tekst in het Lacnunga manuscript bestaat uit de bezwering zelf en een praktische handleiding hoe je de zalf precies moet maken.
De bezwering bestaat uit drie delen. Hij begint met een opsomming en aanroeping van de kruiden die in de zalf moeten worden verwerkt, gaat dan verder met de ziekten waartegen de spreuk helpt om dan te eindigen met de bezwering zelf, waarin de ziekte wordt bevolen het lichaam van de patient te verlaten.
In het eerste deel worden dus negen kruiden opgesomd, die moeten helpen tegen het gif van slangen en tegen ontstekingen. Welke de negen kruiden precies zijn is nog niet 100%% zeker. De wetenschappelijke benaming van planten zoals wij die nu gebruiken, met de geslachtsnaam gevolgd door de soort, werd immers pas in de achttiende eeuw uitgevonden door de Zweedse wetenschapper Carl Linnaeus (1707-1778).
Of het al dan niet over negen kruiden gaat is niet nog altijd voer voor wetenschappelijke discussie. In de tekst leest men na het kruid “Wergulu” (netel): ‘Deze negen hebben macht tegen negen giften’. Voor sommige wetenschappers tellen de kruiden die na dat zinnetje komen dus niet meer mee. Zij probeerden er negen te vinden in de regels ervoor. Andere wetenschappers denken dat er iets fout gegaan is in volgorde van de stukken tekst zodat “æppel” (appel), “fille” (kervel) en “finule” (venkel) eigenlijk vóór het ‘deze negen...’ zinnetje zouden moeten staan. Bepaalde kruiden die voor dat zinnetje worden genoemd, zoals “una” en “stide" zouden dan eigenlijk eigenschappen van reeds vermelde kruiden zijn eerder dan aparte kruiden.
In het tweede deel van de tekst gaat het om de goddelijke interventie die via de kruiden gebeurt, omdat de kracht van de kruiden een goddelijke oorsprong heeft. Er wordt bijvoorbeeld verteld hoe Wodan een slang in negen stukken sloeg met negen takken (negen “glorietwijgen”, toverstokken voorzien van runen: volgens Godfrid Storms, een specialist over Angelsaksische magie, ging het om negen twijgen met de eerste letter van de naam van de planten in runen als vertegenwoordiging van de kracht van de planten). Dat kan trouwens alleen als die slang een ouroboros was en zijn staart in zijn bek had, want anders zouden er tien stukken zijn geweest.
Maar het gaat niet alleen over Odin. Ook God wordt genoemd als de schepper van de kruiden venkel en kervel en Jezus Christus als de genezer van erge ziekten. Waarna een opsomming wordt gegeven van de negen ziekten en de negen soorten gif waar de kruiden tegen helpen.
In het derde en laatste deel van de bezwering sommeert de kruidengenezer de ziekte of het gif om het lichaam van de patient te verlaten.
Na de bezwering volgt de uitleg van hoe de zalf moet worden gemaakt en hoe je ze moet gebruiken. Dit is een nogal droge opsomming, zoals een recept uit een normaal receptenboek. De zalf zelf is simpel: de kruiden moeten tot poeder worden vermalen en dan gemengd met oude zeep en appelsap. Bij elk kruid moet de spreuk drie keer worden opgezegd voordat het door het appelsap wordt gemengd. Daarna moet een pasta van water en asse gemaakt worden waarin venkel wordt gekookt. Met die pasta moet de wonde worden warmgemaakt voordat de eigenlijke zalf wordt aangebracht. De genezer moet daarna de spreuk drie keer zingen in de mond van de zieke, in zijn beide oren en op de wond voordat hij of zij de zalf aanbrengt.
De moderne Engelse vertaling van de “Nine Herbs Charm”:
Remember, Mugwort, what you made known,
What you arranged at the Great proclamation.
You were called Una, the oldest of herbs,
you have power against three and against thirty,
you have power against poison and against contagion,
you have power against the loathsome foe roving through the land. (Plague?)
And you, Waybread (Plantago?), mother of herbs,
Open to the east, mighty inside.
over you chariots creaked, over you queens rode,
over you brides cried out, over you bulls snorted.
You withstood all of them, you dashed against them.
May you likewise withstand poison and infection
and the loathsome foe roving through the land.
'Stune' (corn salad?) is the name of this herb, it grew on a stone,
it stands up against poison, it dashes against pain,
Nettle it is called, it drives out the hostile one, it casts out poison.
This is the herb that fought against the snake,
it has power against poison, it has power against infection,
it has power against the loathsome foe roving through the land.
Put to flight now, Venom-loather, (betony? or Nightshade?) the greater poisons,
though you are the lesser,
you the mightier, conquer the lesser poisons, until he is cured of both.
Remember, chamomile, what you made known,
what you accomplished at Alorford,
that never a man should lose his life from infection
after Chamomile was prepared for his food.
This is the herb that is called 'Wergulu'. (Crabapple?)
A seal sent it across the sea-right,
a vexation to poison, a help to others.
it stands against pain, it dashes against poison,
it has power against three and against thirty,
against the hand of a fiend and against mighty devices,
against the spell of mean creatures.
There the Apple accomplished it against poison
that she the loathsome serpent would never dwell in the house.
Chervil (or thyme) and Fennel, two very mighty one.
They were created by the wise Lord,
holy in heaven as He hung;
He set and sent them to the seven worlds,
to the wretched and the fortunate, as a help to all.
These nine have power against nine poisons.
A worm came crawling, it killed nothing.
For Woden took nine glory-twigs,
he smote the the adder that it flew apart into nine parts.
Now there nine herbs have power against nine evil spirits,
against nine poisons and against nine infections:
Against the red poison, against the foul poison.
against the yellow poison, against the green poison,
against the black poison, against the blue poison,
against the brown poison, against the crimson poison.
Against worm-blister, against water-blister,
against thorn-blister, against thistle-blister,
against ice-blister, against poison-blister.
Against harmfulness of the air, against harmfulness of the ground,
against harmfulness of the sea.
If any poison comes flying from the east,
or any from the north, or any from the south,
or any from the west among the people.
Christ (Woden?) stood over diseases of every kind.
I alone know a running stream,
and the nine adders beware of it.
May all the weeds spring up from their roots,
the seas slip apart, all salt water,
when I blow this poison from you.
Mugwort, plantain open form the east, lamb's cress, venom-loather, chamomile, nettle, crab-apple, chervil and fennel, old soap; pound the herbs to a powder, mix them with the soap and the juice oaf the apple.
Then prepare a paste of water and of ashes, take fennel, boil it with the paste and wash it with a beaten egg when you apply the salve, both before and after.
Sing this charm three times on each of the herbs before you (he) prepare them, and likewise on the apple. And sing the same charm into the mouth of the man and into both his ears, and on the wound, before you (he) apply the salve.
De Negenkruidenspreuk is een angelsaksische (oudengelse) magische spreuk uit het zogenaamse Lacnunga (“Recepten”) manuscript. Dat manuscript is een verzameling korte medische teksten in het Oudengels die aan het begin van de elfde eeuw door een monnik werd samengesteld. Het is een mix van medische recepten en magische spreuken, uit een tijd dat de magie (of bijgeloof, het is maar hoe je het bekijkt) nog springlevend was onder de gewone mensen, waarschijnlijk onder het motto dat een combinatie van klassieke geneeskunde of chirurgie en magie waarschijnlijk effectiever was :-)
De tekst van het recept heeft geen naam, zoals de meeste middeleeuwse teksten. Het is pas toen hij in de negentiende eeuw werd gevonden dat hij zijn naam kreeg, de Negenkruidenspreuk, omdat het recept het heeft over “nygon wyrta” (negen kruiden) en het een “gealdor” (een spreuk) betreft.
De Negenkruidenspreuk is een mengeling van christelijke en Germaanse (angelsaksische) elementen, waaruit we kunnen afleiden dat hij waarschijnlijk een Germaanse achtergrond heeft. In het Engels heet de spreuk overigens niet alleen gewoon “Nine Herbs Charm” maar ook “Nine Worts Galdor”, en Galdr betekent het zingen van magische bezweringen en runen. In het tweede deel van de spreuk wordt overigens ook letterlijk verwezen naar Odin.. Bovendien wordt naar God verwezen als “hij die hangt” (þa he hongode). Voor de christenen van toen was dit uiteraard een verwijzing naar Jezus op het kruis, maar gezien de Germaanse herkomst zou dit eerder slaan op Odin, die negen nachten in Yggdrasil hing om het geheim van de runen te leren kennen ...
De spreuk moet worden gezongen of gereciteerd tijdens de bereiding van een zalf van negen kruiden en de toepassing van de zalf bij de patient. Zo zou hij helpen tegen vergiftiging en infectie. De tekst in het Lacnunga manuscript bestaat uit de bezwering zelf en een praktische handleiding hoe je de zalf precies moet maken.
De bezwering bestaat uit drie delen. Hij begint met een opsomming en aanroeping van de kruiden die in de zalf moeten worden verwerkt, gaat dan verder met de ziekten waartegen de spreuk helpt om dan te eindigen met de bezwering zelf, waarin de ziekte wordt bevolen het lichaam van de patient te verlaten.
In het eerste deel worden dus negen kruiden opgesomd, die moeten helpen tegen het gif van slangen en tegen ontstekingen. Welke de negen kruiden precies zijn is nog niet 100%% zeker. De wetenschappelijke benaming van planten zoals wij die nu gebruiken, met de geslachtsnaam gevolgd door de soort, werd immers pas in de achttiende eeuw uitgevonden door de Zweedse wetenschapper Carl Linnaeus (1707-1778).
- Mucgwyrt : Mugwort, Artemisia vulgaris, bijvoet
- Wegbrade: Plantain, Plantago maior, weegbree
- Stune (lombescyrse in het recept): Lamb’s cress, Cardamine hisuta, kleine veldkers ofwel Corn salad, Valerianella locusta, veldsla ofwel Watercress, Nasturtium officinale of beter Rorippa nasturtium-aquaticum, waterkers
- stiðe (netelan in het recept): Nettle, Urtica dioica en Urtica urens, grote en kleine brandnetel
- attorlaðe: Betony, ook bishopswort of woundwort, Stachys betonica, Betonica officinalis, koortskruid ofwel Black nightshade, Solanum nigrum, zwarte nachschade ofwel Viper’s Bugloss, Echium vulgare, slangenkruid ofwel Cock’s spur grass, Panicum crus galli of liever Echinochloa crus galli, Europese hanenpoot
- mægðe: Chamomile, ook mayweed of maythe, anthemis cotula, kamille
- wergulu (wudusuræppel in het recept): Crab-apple of wood-sour apple, Pyrus malus of Malus sylvaticus, wilde appel
- fille: Chervil, Anthriscus cerefolium, echte kervel
- finule: Fennel, Foeniculum vulgare, venkel
Of het al dan niet over negen kruiden gaat is niet nog altijd voer voor wetenschappelijke discussie. In de tekst leest men na het kruid “Wergulu” (netel): ‘Deze negen hebben macht tegen negen giften’. Voor sommige wetenschappers tellen de kruiden die na dat zinnetje komen dus niet meer mee. Zij probeerden er negen te vinden in de regels ervoor. Andere wetenschappers denken dat er iets fout gegaan is in volgorde van de stukken tekst zodat “æppel” (appel), “fille” (kervel) en “finule” (venkel) eigenlijk vóór het ‘deze negen...’ zinnetje zouden moeten staan. Bepaalde kruiden die voor dat zinnetje worden genoemd, zoals “una” en “stide" zouden dan eigenlijk eigenschappen van reeds vermelde kruiden zijn eerder dan aparte kruiden.
In het tweede deel van de tekst gaat het om de goddelijke interventie die via de kruiden gebeurt, omdat de kracht van de kruiden een goddelijke oorsprong heeft. Er wordt bijvoorbeeld verteld hoe Wodan een slang in negen stukken sloeg met negen takken (negen “glorietwijgen”, toverstokken voorzien van runen: volgens Godfrid Storms, een specialist over Angelsaksische magie, ging het om negen twijgen met de eerste letter van de naam van de planten in runen als vertegenwoordiging van de kracht van de planten). Dat kan trouwens alleen als die slang een ouroboros was en zijn staart in zijn bek had, want anders zouden er tien stukken zijn geweest.
Maar het gaat niet alleen over Odin. Ook God wordt genoemd als de schepper van de kruiden venkel en kervel en Jezus Christus als de genezer van erge ziekten. Waarna een opsomming wordt gegeven van de negen ziekten en de negen soorten gif waar de kruiden tegen helpen.
In het derde en laatste deel van de bezwering sommeert de kruidengenezer de ziekte of het gif om het lichaam van de patient te verlaten.
Na de bezwering volgt de uitleg van hoe de zalf moet worden gemaakt en hoe je ze moet gebruiken. Dit is een nogal droge opsomming, zoals een recept uit een normaal receptenboek. De zalf zelf is simpel: de kruiden moeten tot poeder worden vermalen en dan gemengd met oude zeep en appelsap. Bij elk kruid moet de spreuk drie keer worden opgezegd voordat het door het appelsap wordt gemengd. Daarna moet een pasta van water en asse gemaakt worden waarin venkel wordt gekookt. Met die pasta moet de wonde worden warmgemaakt voordat de eigenlijke zalf wordt aangebracht. De genezer moet daarna de spreuk drie keer zingen in de mond van de zieke, in zijn beide oren en op de wond voordat hij of zij de zalf aanbrengt.
De moderne Engelse vertaling van de “Nine Herbs Charm”:
Remember, Mugwort, what you made known,
What you arranged at the Great proclamation.
You were called Una, the oldest of herbs,
you have power against three and against thirty,
you have power against poison and against contagion,
you have power against the loathsome foe roving through the land. (Plague?)
And you, Waybread (Plantago?), mother of herbs,
Open to the east, mighty inside.
over you chariots creaked, over you queens rode,
over you brides cried out, over you bulls snorted.
You withstood all of them, you dashed against them.
May you likewise withstand poison and infection
and the loathsome foe roving through the land.
'Stune' (corn salad?) is the name of this herb, it grew on a stone,
it stands up against poison, it dashes against pain,
Nettle it is called, it drives out the hostile one, it casts out poison.
This is the herb that fought against the snake,
it has power against poison, it has power against infection,
it has power against the loathsome foe roving through the land.
Put to flight now, Venom-loather, (betony? or Nightshade?) the greater poisons,
though you are the lesser,
you the mightier, conquer the lesser poisons, until he is cured of both.
Remember, chamomile, what you made known,
what you accomplished at Alorford,
that never a man should lose his life from infection
after Chamomile was prepared for his food.
This is the herb that is called 'Wergulu'. (Crabapple?)
A seal sent it across the sea-right,
a vexation to poison, a help to others.
it stands against pain, it dashes against poison,
it has power against three and against thirty,
against the hand of a fiend and against mighty devices,
against the spell of mean creatures.
There the Apple accomplished it against poison
that she the loathsome serpent would never dwell in the house.
Chervil (or thyme) and Fennel, two very mighty one.
They were created by the wise Lord,
holy in heaven as He hung;
He set and sent them to the seven worlds,
to the wretched and the fortunate, as a help to all.
These nine have power against nine poisons.
A worm came crawling, it killed nothing.
For Woden took nine glory-twigs,
he smote the the adder that it flew apart into nine parts.
Now there nine herbs have power against nine evil spirits,
against nine poisons and against nine infections:
Against the red poison, against the foul poison.
against the yellow poison, against the green poison,
against the black poison, against the blue poison,
against the brown poison, against the crimson poison.
Against worm-blister, against water-blister,
against thorn-blister, against thistle-blister,
against ice-blister, against poison-blister.
Against harmfulness of the air, against harmfulness of the ground,
against harmfulness of the sea.
If any poison comes flying from the east,
or any from the north, or any from the south,
or any from the west among the people.
Christ (Woden?) stood over diseases of every kind.
I alone know a running stream,
and the nine adders beware of it.
May all the weeds spring up from their roots,
the seas slip apart, all salt water,
when I blow this poison from you.
Mugwort, plantain open form the east, lamb's cress, venom-loather, chamomile, nettle, crab-apple, chervil and fennel, old soap; pound the herbs to a powder, mix them with the soap and the juice oaf the apple.
Then prepare a paste of water and of ashes, take fennel, boil it with the paste and wash it with a beaten egg when you apply the salve, both before and after.
Sing this charm three times on each of the herbs before you (he) prepare them, and likewise on the apple. And sing the same charm into the mouth of the man and into both his ears, and on the wound, before you (he) apply the salve.
Reacties