Korenaren van zand

Nadat we zaterdag hadden doorgebracht in Arcadia – niet de coven, wel de wereld van de Fae :-) - om een LARP-kroniek van bijna twintig jaar finaal af te sluiten met een happy end, zakten we met een klein groepje af naar Affligem om daar na te genieten met een Affligems Blondje (of een warme chocomelk :-)). De place to be was het Oud Zandtapijt, een café dat P. Zich nog herinnerde van al die jaren geleden, toen het de obligate stop was op de oude weg naar de zee.

De naam van het café verwijst naar de traditie van het zandschilderen, een oud ambacht dat door Adèle Callebaut ongelooflijk populair werd. Adèle was de dochter van de cafébaas van café Den Destel, dat later toepasselijk Au Tapis de Sable zou gaan heten, het Oude Zandtapijt van nu. Ze had zoveel succes met haar grote zandschilderingen dat de mensen van heinde en verre naar Hekelgem, deelgemeente van Affligem, kwamen afgezakt om het meisje aan het werk te zien. Adèle mocht zelfs naar het Paleis in Brussel om voor de koning en de koningin een zandschildering te maken.

Zand werd van oudsher gebruikt om te kuisen. In die tijd hadden de mensen alleen natriumcarbonaat (soda), simpele zeep en zand om schoon te maken. Zand werd gebruikt om te schuren en om vet weg te krijgen. Boerinnen strooiden het elke zaterdag opnieuw op de vloer om die proper te houden.

Het tijdperk van de biezen op de aangestampte grond mocht dan al wel voorbij zijn, tapijten waren nog altijd een luxe. Met het zand dat gebruikt werd om de vloer schoon te houden, werden door de vrouwen de mooiste tekeningen – “zandtapijten” - op de vloer gestrooid. Die vloer was meestal donkerrood, en het witte zand stak daar prachtig tegen af.

In de Kempen bestond ook de traditie om bij speciale gelegenheden zoals trouwfeesten of andere overgangsrituelen rond het huis van de feestvarkens een zandtapijt te strooien.

Voor het maken van de tekeningen grepen de boerinnen terug naar symbolen die rechtstreeks te maken hadden met hun leefwereld. In alle oude zandtapijten zitten dus planten en bloemen verwerkt. Meestal zijn dat korenaren. Die werden bewust in de zandtapijten verwerkt, omdat ze symbool staan voor vruchtbaarheid, cruciaal voor het voortbestaan van de boerderij.

Bij ons vind je zandschilderijen haast enkel nog in volkskundemusea of als toeristische attractie, maar in andere culturen leeft het gebruik nog steeds voort. In Tibet worden al eeuwenlang prachtige zandmandala’s met zand gemaakt en ook de Noordamerikaanse indianen schilderen nog steeds rituele zandschilderijen. De rituele zandtekeningen van Vanatu staan zelfs op de UNESCO lijst van oraal en immaterieël werelderfgoed. Jammer dat dit gebruik bij ons zo goed als verdwenen is.

Meer info:
http://nl.wikipedia.org/wiki/Hekelgemse_zandschilderkunst
http://www.zandtapijt.be/flash/index.php
https://www.youtube.com/watch?v=DvYVudh3JkQ&feature=related