De Fege Find: het venster van Fionn (Ogham Journeys Part I)

Wie zich een beetje dieper smijt in het Keltische heidendom en het Ogham, komt waarschijnlijk ooit de Fege Find tegen, beter bekend als “Fionn’s window”, een grafische voorstelling van de Keltische anderwereld. 

Belangrijk om weten is dat wat we weten over de Kelten meestal niet komt van de Kelten zelf, maar van monniken die verhalen opschreven die tot nu toe oraal waren overgeleverd of teksten copieerden die vele malen ouder waren, zoals ook het geval met het Boek van Ballymote, een manuscript dat eind van de veertiende eeuw werd gemaakt voor de kasteelheer van Ballymote, als een soort van encyclopedie van de Ierse kennis op dat moment. Het is een verzameling van verschillende teksten, waaronder ook veel oudere die van generatie op generatie waren doorgegeven, waarin o.a. ook de de Auraicept na n-Éces (“The Scholars’ primer” of “basis van de geleerde”), een tekst uit de 7de eeuw (met véél aanvullingen van latere datum) waarin de gesproken taal van het gewone volk en dus het Iers werd gepromoot boven het Latijn. 

Zo krijgen we een glimp - zij het door de bril van de Middeleeuwse (religieuze) scribenten - van een veel en veel ouder Ierland en zijn Keltische mythologie en gebruiken. Er is dus geen volledig overgeleverde traditie van Keltische wijsheid, integendeel zelfs want de Engelsen hebben echt hun best gedaan om de Keltische culturen te onderdrukken en uit te wissen. 

De Fege Find bestaat uit vijf concentrische cirkels met daarop de twintig runen van het klassieke Ogham alfabet, netjes in groepjes van vijf. De illustratie van de Fege Find vinden we terug in de Auraicept na n-Éces (“The Scholars’ primer”). In dat onderdeel van het Boek van Ballymote wordt verwezen naar “amal isber in leapar ogaim”, ofte de In Lebor Ogaim ("Het boek der Ogams”, ook gekend als de Ogam Tract), een aparte oud-Ierse tekst over het Ogham alfabet, waarin een honderdtal (geheime) varianten van Ogham worden gegeven (interessant: de runen van de jonge futhark worden er meegegeven als Viking Ogham!) met uitleg hoe ze te gebruiken. Ter info, een “file” - Iers voor een bard - moest niet minder dan honderdvijftig varianten van het Ogham kennen (tijdens de eerste drie jaren van hun opleiding kregen ze er elk jaar vijftig aangeleerd, ogham was inderdaad een geheimtaal). De meeste daarvan staan ook in de Ogam Tract. 

Het was Robert Graves die in zijn boek “The White Goddess” het ogham voor het eerst serieus onder de aandacht bracht en het had over een Keltische traditie. Die is er dus echter helemaal niet! “De Kelten” of “Keltisch” zijn een gemakkelijke verzamelnaam geworden voor zes verschillende culturen die wel dingen gemeen hebben maar evenveel dingen weer niet: de Ieren, de Welsh, de Manx, de Bretoenen, de Schotten en de Cornish. Graves gooide Welshe en Ierse bronnen op een hoopje en maakte er zijn eigen versie van. Zijn interpretatie is dus niet juist en gewoon dichterlijke vrijheid. Zijn bewering over de “Keltische” bomenkalender is echter wel blijven plakken, ook al is die niet correct. 

Dat komt omdat de twintig klassieke oghamrunen (die ook in de Fege Find staan) allemaal een Ierse naam hebben die overeenkomt met bomen, struiken of planten en die allemaal met een andere letter beginnen. Maar de Ogam Tract bevat hele lijsten van varianten die woorden, concepten, ideeën, enz. … weergeven die niks te maken hebben met bomen of planten. Bovendien is de betekenis van sommige van die oghams in de tijd verloren gegaan, zelfs al toen de Ogam Tract werd geschreven. Zo hebben we bijvoorbeeld geen idee wat een “nachtraaf” is, zelfs niet uit de extra uitleg die in de Ogam Tract wordt meegegeven ...  

Het alfabet bestaat uit vier groepjes van vijf, of aicmí, genaamd naar de eerste letter in het groepje. Later kwam er een vijfde aicme bij, de forfeda, speciaal voor manuscripten. 

Aicme Beith:  

• Beith/Berk ( ᚁ) - B  
• Luis/Lijsterbes ( ᚂ) - L  
• Fearn/Els ( ᚃ) - F  
• Sail/Wilg ( ᚄ) - S  
• Nion/Es ( ᚅ) - N 

Aicme hÚatha:  

• Uath/Meidoorn ( ᚆ) - H  
• Dair/Eik ( ᚇ) - D 
• Tinne/Hulst ( ᚈ) - T 
• Coll/Hazelaar ( ᚉ) - C  
• Ceirt/Appel ( ᚊ) - Q 

Aicme Muine:  

• Muin/Braam/druif ( ᚋ) - M 
• Gort/Klimop ( ᚌ) - G 
• nGéadal ( ᚍ) - Ng 
• Straif/Sleedoorn ( ᚎ) - Z/Ss 
• Ruis/Vlier ( ᚏ) - R 

Muin wordt soms uitgelegd als druif of wijnrank, maar op het moment dat de ogham werden ontwikkeld, waren er nog geen druiven in Ierland. Die waren er wel in de tijd dat het boek van Ballymote werd geschreven. 

Aicme Ailme:  

• Ailm/Iep ( ᚐ) - A 
• Onn/Brem ( ᚑ) - O 
• Úr/Dophei ( ᚒ) - U 
• Eadhadh/Populier ( ᚓ) - E 
• Iodhadh/Taxus ( ᚔ) - I 

Forfeda:  

• Éabhadh ( ᚕ) - Ch 
• Ór ( ᚖ) - Th 
• Uilleann ( ᚗ) - Ph 
• Ifín ( ᚘ) - Pe 
• Eamhancholl ( ᚙ) - Xi. 

De letters van ons Latijns schrift die overeenkomen met de Ierse oghamrunen droegen in het begin in Ierland zelfs de naam van hun ogham-equivalent!  

In de Auraicept na n-Éces wordt bij elke oghamrune uit de vier aicmi niet alleen de naam van een boom of plant gezet, maar ook een of meer korte zinnetjes of bríatharogaim (letterlijk "woord oghams", bríatharogam in het enkelvoud, of wijsheid) die extra uitleg geven over de betekenis van de oghamrune. Bij  ᚁ (beith) lees je bijvoorbeeld een bríatharogam “féochos foltchain” (verwelkte voet met fijn haar). In de hele (middeleeuwse) lijst met runen zijn er maar een paar waarvan de plantnaam meteen duidelijk is (berk, els, wilg, eik en hazelaar), al de rest moet worden afgeleid uit de extra uitleg of vertaald naar een plantennaam, waarvan er overigens zijn waarvan in het manuscript zelf al letterlijk wordt gezegd dat niet geweten is om welke plant het precies gaat. Bovendien gaat het soms om heel andere dingen dan bomen! 

Voorbeeld van een woordogham (oghamvariant) uit de Ogam Tract dat niets met bomen te maken heeft: 

FORT OGHAM  

• Groep B. Bruden, Liffey, Femen, Seolae, Nephin.  
• Groep H. h-Ocha, Dinn Rig, Tara, Cera, Corann.  
• Groep M. Meath, Gabur, nGarman, Streulae, Roigne.  
• Groep A. Ae(Cualand), Odba, Usney, Navan, Islay. 

Soms gaat het om een soort van telsysteem in plaats van andere woorden: 

HOND OGHAM  

• Waakhond voor groep B, één waakhond, twee, drie, vier, vijf waakhonden. 
• Windhond voor groep H, één windhond, twee, drie, vier, vijf windhonden. 
• Herdershond voor groep M, één herdershond, twee, drie, vier, vijf herdershonden. 
• Schoothond voor groep A, één schoothond, twee, drie, vier, vijf schoothonden. 

De interpretatie is dus helemaal niet zo eenduidig als al die “Ogham for dummies”-boeken je doen geloven, tot grote ergernis trouwens van mensen die serieus met de oude Ierse bronnen bezig zijn, zowel historici als Ierse file zoals Lora O’Brien van de Irish Pagan School (Neen, Fionns venster heeft niks met de  Mabinogion te maken, ook al hebben Fionn en Gwion op het eerste zicht wel wat gemeen. Ander volk, weet je nog?). 

De “Find” uit de Fege Find verwijst naar een Finn of Fionn (vandaar Fionns venster). Daar zijn verschillende interpretaties voor. Ondertussen weten we dat Finn eigenlijk een titel is, net zoals Merlijn, en geen naam. Het kan dus om gelijk welke Finn gaan, maar de meest voor de hand liggende is uiteraard Fionn mac Cumhaill of Finn McCool, de mythische krijger en meesterbard uit de Ierse mythologie. Volgens de legenden kreeg Finn McCool alle wijsheid van de wereld nadat hij de Zalm der Wijsheid had opgegeten, wijsheid die hij nodig had om later de leider van de Fianna te worden. Omdat de Fege Find een symbolische voorstelling zou zijn van de bomen en planten, de sterren, de maan, enz. ... zou hij staan voor de bron van alle kennis. Eigenlijk kan je de tekening dus beschouwen als een soort van Europees medicijnwiel. 

De vijf cirkels zijn waarschijnlijk afgeleid van de ronde woningen met een gat boven in het dak die gebruikelijk waren in het Ijzertijdperk. “Fege” betekent immers de paal die het dak van zo’n woning omhoog houdt. Als je naar de cirkels kijkt, is het dus alsof je op je rug ligt en naar boven, naar het plafond kijkt. Het oud-Ierse woord Feige betekent venster (van het gat in het plafond waar de rook door naar buiten kon). De Fege Find gaat dus over een bard of de persoon die orakelt en die via de ogham doorheen het gat in het plafond naar een andere wereld reist. De ogham zijn dus paden die de werelden met elkaar verbinden. De rook die van het vuur naar boven gaat doorheen het gat in het plafond is de axis mundi die de reiziger naar de anderwereld leidt. In modern magisch werk wordt de Fege Find dan ook dikwijls daarvoor gebruikt, naast uiteraard ander oghamwerk zoals divinatie. Je vindt tig spirituele webshops waar je zilveren of houten fege finds kan kopen.  

Bronnen:

https://irishpaganschool.com/p/ogham-truth 

https://croiglas.wordpress.com/ogham/ 

https://en.wikipedia.org/wiki/In_Lebor_Ogaim 

https://cr-r.livejournal.com/95096.html 

http://www.ecoenchantments.co.uk/myogham_intropage.html 

https://www.spiralnature.com/spirituality/graves-frabrication-of-the-celtic-tree-calendar/ 

https://en.wikipedia.org/wiki/Br%C3%ADatharogam 

http://www.emrysydewin.com/of-ogham-and-trees/ 

https://www.ancienttexts.org/library/celtic/ctexts/ogham.html