Kijken naar de zon (Open Monumentendag)
Kom kijken naar de zon! Die oproep in het programma van de Open Monumentendag trok meteen mijn aandacht. Een observatorium in hartje Antwerpen? Huh, waar was dat?! Dat wilden we wel eens zien!
Je kan het van buitenaf niet goed zien maar boven op het dak van Kunstencentrum Fameus in de Zirkstraat staat inderdaad de typische koepel van een observatorium. Daar bevond zich tussen 1920 en 1988 het observatorium van het Koninklijk Sterrenkundig Genootschap van Antwerpen. Dat genootschap, de oudste astronomische amateurvereniging van Vlaanderen en de tweede oudste van België, werd in 1905 gesticht in Antwerpen en verhuisde kort na aan het begin van de Eerste Wereldoorlog naar de Zirkstraat, waar een sterrenwacht werd ingericht. Eind jaren tachtig verhuisde het KSGA naar Brasschaat en vanaf dit jaar werkt de vereniging samen met Volkssterrenwacht Urania.
Die samenwerking resulteerde eerder al in de restauratie van het historische observatorium in de Zirkstraat. Volkssterrenwacht Urania engageerde zich om het observatorium en de telescoop te restaureren en nieuw leven in te blazen als het Michiel Coignet Observatorium. In april 2024 was de renovatie voltooid en sindsdien kan je deze historische plaats op gezette tijden bezoeken, zoals tijdens deze Open Monumentendag. Drie verdiepingen en honderd trappen naar omhoog en daar is hij, de honderd jaar oude telescoop! Het was de bedoeling om naar de zon te kijken – dat kan veilig met de telescoop – maar jammer genoeg was het bewolkt. De kijker stond dus gericht op de kathedraal. We kregen wel een enthousiaste uitleg over de zonsverduistering van volgend jaar. Je kreeg meteen goesting om zelf een telescoop aan te schaffen :-).
De gerestaureerde sterrenwacht is vernoemd naar de Antwerpse wetenschapper Michiel Coignet. Ik had nog nooit van de man gehoord, maar in zijn tijd moet hij wereldberoemd geweest zijn. Hij was een echte homo universalis die thuis was in zowat heel wat wetenschappelijke disciplines, zo’n beetje een Vlaamse da Vinci :-). Het is echt bizar dat iemand wiens naam zo’n weerklank had in zijn eigen tijd helemaal in de vergetelheid is geraakt. De keuze van de naam van deze Antwerpse wetenschapper en astronoom voor het gerestaureerde observatorium van het Koninklijk Sterrenkundig Genootschap van Antwerpen is dan ook zeer terecht. Ondertussen kreeg een planeetje dat in 2003 op de Koninklijke Sterrenwacht van België werd ontdekt ook de naam Coignet, als eerbetoon aan de vergeten Vlaamse wetenschapper en uitvinder.
Michiel Coignet (1549–1623) werkte als wetenschapper, wiskundige en astronoom aan het hof van de landvoogden Albrecht en Isabella, dezelfde functie die Simon Stevin – nog een Vlaming – had aan het Nederlandse hof. We spreken van de tijd van de tachtigjarige oorlog tussen katholiek Spanje en protestants Nederland, de tijd van de val van Antwerpen, die heel wat kunstenaars en wetenschappers naar het noorden dreef, waaronder ook de protestantste Simon Stevin. Die briljante wiskundige kennen we nog allemaal, maar Michiel Coignet is verdwenen in de nevelen der tijd. Het helpt ook niet dat er geen beeltenissen van hem gekend zijn, ook al was zijn broer een gekende schilder (die ook naar het noorden verkaste). Nochtans had Coignet een fantastische reputatie als wetenschapper. Hij hield zich bezig met wiskunde, sterrenkunde, cartografie, militaire architectuur, enz. … en correspondeerde met de groten van zijn tijd: Galileo Galilei (in zijn jonge jaren), Gerhard Mercator, Godefroy Wendelin, Ludolph van Ceulen, Johannes Kepler en Fabrizio Mordente.
Coignets vader was goudsmid in Antwerpen en maakte astronomische en wiskundige instrumenten. De interesse van Michiel Coignet kwam dus niet uit de lucht vallen. Hij verbeterde bestaande wetenschappelijke instrumenten en vond er ook zelf verschillende uit, waaronder de proportionaalpasser of proportioneel kompas, een soort van mechanische voorloper van de wetenschappelijke rekenmachine. Ondertussen gaan historici er wel van uit dat eigenlijk Coignets vriend Fabrizio Mordente aan de oorsprong ligt, maar toch wordt die uitvinding nog dikwijls toegeschreven aan Galileo Galilei. Nochtans schreef de Italiaanse wiskundige Giovanni Camillo Gloriosi, nota bene een vriend van Galilei, de uitvinding toe aan Coignet en niet aan Galilei. Dat zegt wat over de status van onze stadsgenoot.
 |
| Een proportionaalpasser van Galileo Galilei (foto: Sage Ross) |
Reacties