Hoe Amerika Ishtar omarmde

Soms kom je de oude goden op een heel onverwachte manier tegen. Dat doet mij altijd grijnzen. Ik zag deze week op Facebook een muurschildering passeren in de Franse stad Roubaix. Die stelt het Vrijheidsbeeld voor dat beschaamd haar handen voor haar ogen slaat, uiteraard een verwijzing naar de maniakale en onmenselijke manier waarop Amerika dezer dagen omgaat met migranten, terwijl het net een land is dat stoelt op de ijver van immigrés van overal in de wereld.

Muurschildering in Roubaix

Dat Vrijheidsbeeld staat aan de baai van New York, als een baken, en is het eerste dat de vele migranten die per schip naar Amerika reisden zagen als ze in Amerika aankwamen. Via o.a. de Red Star Line hier in Antwerpen trokken duizenden mensen naar het land van belofte. Op het voetstuk van het beeld staat het sonnet The new Colossus (1883) van de Joodse dichteres Emma Lazarus, met de bekende regel “Give me your tired, your poor”, dat beschouwd wordt als een uitdrukking van de Amerikaanse gastvrijheid. Het Vrijheidsbeeld is dan ook iconisch, iedereen in de wereld kent het. Sinds 1984 staat het op de lijst van het UNESCO werelderfgoed.

De volledige naam van het beeld luidt La liberté éclairant le monde, in het Engels Liberty Enlightening the World (de Vrijheid die de wereld verlicht). Het 46m hoge beeld staat symbool voor de vrijheid, een van de kernwaarden van de Verenigde Staten. Vandaar ook de muurschildering van de Franse street art kunstenaar, nu de Amerikanen die kernwaarden onder impuls van president Trump in de vuilbak lijken te gooien.

Het Vrijheidsbeeld heeft een Franse naam want het was een cadeautje van Frankrijk aan Amerika, ter gelegenheid van 100 jaar onafhankelijkheid. De Fransen hebben altijd al een speciale band gehad met Amerika, al was het maar om hun eeuwige frennemies aan de andere kant van het kanaal een hak te zetten. Frankrijk speelde een cruciale rol bij de Amerikaanse onafhankelijkheid, voornamelijk door de steun van markies de Lafayette die meevocht in de Amerikaanse Onafhankelijkheidsoorlog. In 1778 erkende Frankrijk ook als eerste land de Verenigde Staten en in 1783 werd in Parijs de Vrede van Versailles (of de Vrede van Parijs) getekend, waarbij Groot-Brittannië de onafhankelijkheid erkende die door haar dertien voormalige koloniën in Noord-Amerika was uitgeroepen op 4 juli 1776. Op de plaquette die het beeld vasthoudt staat de datum van de Amerikaanse “Declaration of Independence” in Romeinse cijfers "JULY IV MDCCLXXVI" (4 juli 1776, vandaar de 4th of July als nationale feestdag).

Washington and Lafayette at Mount Vernon, 1784 (The Home of Washington after the War) (Thomas Prichard Rossiter & Louis Rémy Mignot, 1859) - The Metropolitan Museum of Art

Terug naar het Vrijheidsbeeld. Eigenlijk was dat bedoeld als een reusachtige vuurtoren aan de noordelijke ingang van het Suezkanaal. Dat zou op 17 november 1869 feestelijk worden geopend, maar Egypte had niet de financiële middelen om het project uit te voeren. En dus ging het naar Amerika, met een raamwerk uit gietijzer dat door de bekende Franse ingenieur Gustave Eiffel. Vandaar dat zoveel mensen denken dat het beeld van hem is, maar dat is het niet.

Het Vrijheidsbeeld werd ontworpen door de Franse beeldhouwer Frédéric Auguste Bartholdi. Maar het idee en het concept van het beeld kwamen niet van hem maar van zijn vriend Edouard René de Laboulaye. Beide mannen kenden elkaar van de Vrijmetselaarsloge. De Laboulaye was ervan overtuigd dat iedereen geboren werd met het recht op vrijheid en was een vurig pleitbezorger van de democratie en een abolitionist die ijverde voor de afschaffing van de slavernij. Hij was dan ook erg geïnteresseerd in het Amerikaanse project en was een expert op het gebied van de Amerikaanse grondwet. Toen de Amerikaanse Burgeroorlog werd gewonnen door de Union en de idealen van vrijheid en democratie in de Verenigde Staten opnieuw werden bevestigd, zag de Laboulaye daarin een kans. In 1865 opperde hij het idee van een monument, want volgens hem zou het eren van de Verenigde Staten de democratie in Frankrijk versterken. Een monument voor Amerika, zo hoopte hij, zou de alliantie tussen Frankrijk en de VS herdenken en uiteindelijk het Franse volk inspireren om democratie te eisen. De Laboulaye zorgde voor de financiële steun en gaf Bartholdi de opdracht om het beeld te maken. In de Jardin du Luxembourg in Parijs staat het prototype van het beeld, dat Bartholdi in 1870 maakte. Volgens de overlevering zou zijn moeder model hebben hebben gestaan.

Veel Amerikanen zien het beeld als de personificatie van Amerika zelf, zo’n beetje zoals Britannia dat is voor Groot-Brittannië, maar ik weet niet of ze weten dat “hun” Vrijheidsbeeld dat symbool staat voor hun land eigenlijk een gigantisch afgodsbeeld is van een heidense godheid (en dat terwijl ze zich te pas en te onpas beroepen op God en de bijbel bijna zien als wet :-)), ook al waren er bij de inhuldiging verontwaardigde stemmen die het zagen als een overwinning van de “heidenen en hun goden” op het christendom. Als vrijmetselaar stelde de Laboulaye immers voor om een beeld te maken van de Romeinse godin Libertas, een godin die voor de vrijmetselaars stond voor de verlichting.

Libertas is het Latijnse woord voor vrijheid maar ook de naam van de Romeinse godin uit de 4de eeuw voor Christus die de goddelijke personificatie van de vrijheid is. Met vrijheid werd niet alleen de letterlijke, lichamelijke vrijheid bedoeld (als tegenhanger van slavernij), maar ook de persoonlijke vrijheid om dingen te doen die je wil doen. Ze is de beschermster van de vrijheid van elk individu an sich en van de Romeinse staat en het Romeinse volk in zijn geheel, en had als dusdanig een tempel op de Aventijn, één van de zeven heuvels waarop Rome gebouwd is. Dat weten we uit de geschriften van de Romeinse filosoof en kroniekschrijver Cicero. Hij schrijft dat ze eigenlijk van oorsprong Grieks was, lang voordat Rome de prominente beschaving werd. Daarmee doelt hij op de Griekse godin Eleutheria, wiens naam net zoals Libertas vrijheid betekent, maar over wie we verder niets weten, behalve haar afbeelding op Griekse munten. Op Romeinse munten wordt Libertas afgebeeld met een pileus, een soort van vilten muts die vrijgelaten slaven droegen. Slaven beschouwden haar als hun godin en riepen haar aan in de hoop hun vrijheid te winnen. De link met politieke vrijheid en burgerrechten in het negentiende-eeuwse Amerika, dat nog niet in het reine was (is?) met haar geschiedenis van slavernij, is dus snel gelegd.

Libertas, met pileus in de rechterhand en staf in de linkerhand
(Romeinse munt uit de periode 27 voor Christus - 395 na Christus)

Persoonlijke en lichamelijke vrijheid kan je ook letterlijk nemen. Volgens Cicero werd Libertas ook wel de Moeder der Hoeren genoemd, omdat Libertas de godin van de Romeinse prostituees was. In de Libertas-cultus was heilige prostitutie heel normaal. De vrijheid van Libertas is dus ook seksuele vrijheid. Nog iets dat erg actueel is in het Amerika van vandaag, met abortusklinieken die in brand worden gestoken, sexuele voorlichting die van het curriculum wordt gehaald in scholen en artsen die scheef worden bekeken als ze de pil of andere voorbehoudsmiddelen promoten.

Dat idee van vrijheid komt eigenlijk van een nog oudere godin, die door de Romeinen en de Grieken zoals zoveel andere goden en godinnen werd geadopteerd en geassimileerd in hun pantheon. Dat was de oeroude Mesopotamische Anunnaki godin Ishtar, uit het Babylon van ongeveer 3.000 voor Christus, de oppergodin van Soemerië. Er was geen andere godin die meer vereerd werd dan zij. Ze had bijna dezelfde macht als haar broer, de zonnegod Utu (of Sjamasj), de Soemerische oppergod.

In het Soemerische dialect werd ze ook wel Inanna of Ninanna genoemd, dat “Koningin van de Hemel” of “Vrouwe van de Hemel” betekent. In Kanaän werd ze Ashtaroth genoemd en onder de naam Astoreth staat ze in de Griekse versie van het Oude Testament (de naam werd overgenomen uit het Hebreeuws). De Hettieten noemden haar Shaushka. De Feniciërs op Cyprus noemden haar aanvankelijk Astarte en de Egyptenaren maakten er Isis van. Via de Feniciërs kwam de godin bij de Grieken terecht (waar ze uiteindelijk verder evolueerde naar Aphrodite) en zo bij de Romeinen die haar Libertas noemden. Al deze godinnen waren eigenlijk allemaal dezelfde godin, wat je ook kan horen in hun naam die steevast een verbastering is van de oorspronkelijke naam van de godin (dat eindigde met Aphrodite, waarna ze ook opdook als Venus bij de Romeinen en Libertas naar de achtergrond verdween).

Al deze godinnen werden geassocieerd met de planeet Venus, die prominent aan de hemel staat en vanwege haar grote helderheid dikwijls ook het opvallendste object aan de hemel is. De planeet staat het dichtst bij de zon, dus de link naar Ishtar/Inanna en Utu is ook snel gelegd!

Ook in de Ishtar-cultus was heilige seks heel gewoon. Het concept van heilige prostitutie mogen we op het conto van Ishtar schrijven. De Moeder der Hoeren van Cicero vindt zijn oorsprong bij de oorspronkelijke cultus van Ishtar, die die naam ook kreeg. Zij werd behalve de Moeder der Hoeren ook Moeder der Bannelingen genoemd, en dat werd algauw ook Moeder der immigranten. En zo zijn we terug bij het Vrijheidsbeeld, want dat beeld belichaamt de hoop op een beter leven van immigranten overal ter wereld en de term “moeder der bannelingen” komt ook voor in het gedicht van Emma Lazarus waar ik het eerder over had, dat op het voetstuk van het Vrijheidsbeeld staat.

Behalve dat het Vrijheidsbeeld eigenlijk een heidense godin voorstelt, is het natuurlijk ook de belichaming van de ideeën die de vrijmetselaars hadden over de verlichting en het Amerika van toen dat die ideeën zou uitdragen. In het beeld zitten heel wat verwijzingen naar de verlichting, het leitmotiv van de vrijmetselarij, en dat is heus niet alleen de fakkel die de godin in haar rechterhand draagt.

Die toorts staat uiteraard voor de idealen van de verlichting. Hij werd verlicht met behulp van een negentiende-eeuwse technologische innovatie: gasverlichting. Nu wordt het Vrijheidsbeeld mooi uitgelicht als het bijna-wereldwonder dat het is, de hedendaagse “nieuwe Colossus” waar Emma Lazarus in haar gedicht op het voetstuk van het Vrijheidsbeeld naar verwees, maar in de negentiende eeuw was het licht van die toorts een baken, zowel in het echt als symbolisch. Amerika was het nieuwe Rome, een plek van hoop en vrijheid waar iedereen welkom was, zonder onderscheid van ras of stand of gelijk wat, om mee te bouwen aan een schitterende toekomst voor zichzelf en voor Amerika.

De Colossus van Rhodos was overigens een gigantisch dertig meter hoog bronzen beeld van de Griekse zonnegod Helios dat aan de doorgang van de haven van Rhodos stond en beschouwd werd als één van de zeven wereldwonderen uit de antieke oudheid. Het beeld droeg net als het Vrijheidsbeeld een zonnekroon. Jammer dat er behalve beschrijvingen niets van overbleef. Het beeld werd vernietigd tijdens een aardbeving. Het Vrijheidsbeeld draagt dus net als de Colossus van Rhodos een kroon die symbool staat voor de zon. De kroon heeft zeven punten (een magisch getal! :-)) die de verlichting van de zon (of Utu/Sjamasj) uitstralen over de zeven wereldzeeën naar de zeven continenten op de aarde.

In haar linkerhand draagt ze een tablet die volgens sommigen verwijst naar de stenen tafelen met de 10 geboden, maar op het tablet staat enkel de datum waarop de Onafhankelijkheidsverklaring van de Verenigde Staten werd getekend. Toch is het geen toeval dat het beeld zo’n tablet draagt. De conotatie met geboden of wetten is correct, gaat het hier om het algemene idee van “de wet”. De vrijmetselarij streeft immers naar één (humanistische) “wet” die de religies overstijgt en gaat over begrip en respect voor iedereen, een ideaal van de verlichting dat de Amerikanen blijkbaar vergeten zijn. Washington draait zich om in zijn graf.

Bronnen:

Zoeken in deze blog

Webmaidens Grimoire

Hoe Amerika Ishtar omarmde

Reacties

Populaire posts van deze blog

De heksenrunen

Zuiverende eitjes: egg cleansing

De betekenis van de runen