Nét echt: hoe Antwerpen ten onder ging aan de Necronomicon

Mijn liefste durft wel eens een kickstarter te backen. Meestal gaat het om dingen die met boardgames of roleplay te maken hebben. Zo kregen we de schitterende uitgaven in huis van Tales from the Loop en de opvolgers daarvan van Simon Stålenhag of de prachtig geïllustreerde mythologische boeken van Johan Egerkrans, allebei fantastiche Zweedse illustratoren. Vorige week kwam daar nog een extra boek bij: een speciale uitgave van de Necronomicon door Cultist Armoury uit Noorwegen. Aangezien wij allebei Cthulhu (de roleplay) spelen, kon hij daar niet aan weerstaan toen hij het boek zag passeren op Kickstarter.

Dat boek heeft ondertussen een cultstatus. De Amerikaanse horrorschrijver H.P. Lovecraft vernoemt het in zijn verhalen als een Arabisch grimoire van ene Abdul Alhazred, die het schreef onder de originele titel Kitab Al Azif (of het Boek der Doden). Daarin beschrijft hij o.a. reizen naar wat hij “de naamloze stad” noemt en geeft hij geheime kennis over oeroude goden als Cthulhu en Yog-Sothoth, die hij vereert. Het boek werd vertaald in het Grieks en kreeg toen zijn gekende naam: Necronomicon. Paus Gregorius IX verbood het boek in 1.332 waarna het in de vergetelheid raakte. Toch bleef er hier en daar nog een Latijnse copie in omloop, al werd het boek zo zeldzaam dat er nog maar vijf gekende exemplaren van zouden bestaan, in het British Museum in Londen, de Bibliothèque Nationale de France in Parijs, de Widener Library van de Harvard University in Cambridge (USA), de bibliotheek van de universiteit van Buenos Aires en in de bibliotheek van de fictieve Miskatonic University in het fictieve Arkham van Lovecraft.

Voor alle duidelijkheid: zowel Abdul Alhazred, Cthulhu en de hele Necronomicon zijn ontsproten aan de fantasie van Lovecraft. Ze zijn niet echt. Maar omdat het boek zo tot de verbeelding sprak, verwezen ook andere horrorschrijvers ernaar in hun boeken. En zo ging het verhaal van de Necronomicon een heel eigen leven leiden. Lovecraft ging daar graag in mee. In 1927 schreef hij zelfs een soort van geschiedenis van het boek en dat leek zo echt dat sommigen dachten dat het boek ook echt bestaat. 

De Kickstarterversie van het boek is schitterend uitgegeven, met een mooie lederen kaft in een linnen foedraal met goudopdruk. Prachtig! De pagina’s zijn gedrukt op een iets dikker en ruwer crèmekleurig papier, in het oude Engels van de 16de eeuw en in een font van die tijd. Het boek staat vol sigils die er geloofwaardig echt uitzien. De bladen van het boek zijn ook nét niet allemaal even strak ingebonden zodat het allemaal nog echter lijkt. Ik moest echt lachen toen ik hoorde dat de Chinese douane een batch van het boek, bedoeld voor Australië, in beslag had genomen en vernietigd omdat het om verboden occulte boeken zou gaan! :-) De batch voor Europa waar ons exemplaar in zat werd gelukkig wel gewoon vanuit China verzonden naar iedereen die op de Kickstarter had ingetekend.

In zijn geschiedenis van de Necronomicon vertelt Lovecraft ook dat de beroemde Engelse Renaissance-magiër John Dee een kopie had van de Necronomicon. Als het boek echt was geweest, had dat waarschijnlijk niemand verbaasd. Als er iemand met occulte zaken bezig was in die tijd, dan hij wel. John Dee kennen we niet alleen als wetenschapper, spion en adviseur van koningin Elizabeth I, maar ook als de astroloog, alchemist en filosoof die met engelen sprak en ons de Enochische magie schonk. Lovecraft vertelt dat Dee het boek vertaalde in het Engels, maar dat die vertaling nooit in druk is geraakt. Tot nu dan, want het Kickstarter-exemplaar is die (fictieve) Engelse versie van John Dee, met annotaties van de oude magiër.

Vooral het post scriptum op de twee laatste pagina’s van het boek is een fijne verrassing als je in Antwerpen woont, zoals ik! Daarin laat de Cultist Armoury John Dee schrijven dat hij zijn copie van de Necronomicon heeft gekregen in onze stad, van een jezuïet die de expertise van Dee nodig had om de “darke secretes” van het boek te ontrafelen. Nu hebben de Jezuïeten wel een reputatie als het om kennis gaat, getuige ook de vele colleges die ze hebben opgericht, ook in Antwerpen. De man in kwestie wilde er met behulp van de incantaties in het boek voor zorgen dat een beloftevolle jonge schilder van religieuze taferelen, de illustere onbekende Peter Paul Rubens, geweldige schilderijen kon maken ter ere van de kerk haar goddelijke opdracht. De rest is geschiedenis, zeker? Tenminste voor wie in de Cthulhu mythos gelooft :-)

Dee beschrijft in zijn post scriptum hoe de reis naar de koekenstad best gevaarlijk was omdat Antwerpen niet meer de levendige stad was die hij kende van vroeger. De val van Antwerpen in 1583 had de stad ontdaan van geld en macht, en nu hing er een rare, bedrukte sfeer. Volgens Dee was die aftakeling echter al vroeger begonnen, met de Spaanse Furie in 1576, toen Spaanse soldaten een bloedbad hadden aangericht in de Antwerpse straten, de stad hadden geplunderd en in brand hadden gestoken, … En dat alles was de schuld van de Necronomicon, dat duistere boek dat een mysterieuze aantrekkingskracht bezat en alles en iedereen beïnvloedde met zijn duistere energie. Toen hij de teksten van de jezuïet in handen hield, zegt Dee, voelde hij meteen de kwaadaardige energie van het boek. Dit was zeker geen gewoon drukwerk! Hij was geïntrigeerd en toog meteen aan het werk om het  boek voor de jezuïet te vertalen, maar bezorgde de man bewust een (afgezwakte) kopie waarvan hij hoopte dat die minder gevaarlijk zou zijn. Het origineel nam hij mee naar Londen.

Volgens de Dee van Cultist Armoury was de Necronomicon niet gewoon een boek maar een vloek en had Antwerpen een zware prijs betaald voor de aanwezigheid ervan in de stad. In die fantastische dagen van weleer had hij een tijd in Antwerpen doorgebracht om daar zijn manuscript Monas Hieroglyphica te laten drukken door Willem Silvius. In tegenstelling tot de Necronomicon is dat wel degelijk een bestaand esoterisch werk uit 1564 dat inderdaad in Antwerpen werd gedrukt, want onze stad was toen een belangrijk internationaal handelscentrum en de place to be voor de boekdrukkunst. Hij had in Antwerpen ook een zwarte Azteekse spiegel gekocht. Een exotische curiositeit, dacht hij, maar in de aanwezigheid van het boek kwam de spiegel tot leven, als een soort van geleider voor de energie van het boek. Die spiegel is ook echt en wordt nu tentoongesteld in het British Museum. Het is met de hulp van die zwarte spiegel dat Dee en zijn kompaan Edward Kelley met engelen praatten en zo de basis van de Enochische magie legden.

De zwarte spiegel van John Dee in het British Museum

De spiegel toonde hem de legende van Brabo en Antigoon, maar de legende die we allemaal kennen – Brabo die de hand van de reus Antigoon in de Schelde gooit – was veel meer dan dat. Antigoon was een soort van kosmische schildwacht en zijn afgekapte hand straalde nog steeds duistere energie uit die de stad beïnvloedde, als een anker dat onze wereld met een andere verbond. Volgens Dee waren er liminale plekken waar de grenzen van de werelden poreus zijn en je van de ene wereld in een andere kan stappen als je weet waar en hoe. Dat stond ook in het boek van Abdul Alhazred. Niet alleen wij konden dat echter, ook andere, duistere wezens van niet altijd even vriendelijke werelden. Hij heeft het over Lange Wapper. Dee zag hem in de spiegel, een veel kwaadaardigere spirit dan de trickster die we kennen uit de verhalen. Die scheen tussen verschillende werelden te kunnen reizen en was niet zomaar hier in Antwerpen, maar bewaakte de grens naar een andere, gevaarlijke en duistere plaats. 

“Door de spiegel zag ik glimpen van het verleden en de toekomst van de stad. Ik zag de Schelde vollopen met zwarte drab, het water trok Antwerpen mee in een draaikolk van wanhoop. Ik zag Brabo, niet als een held, maar als een onheilspellende figuur wiens daden een onvoorstelbare keten van gebeurtenissen in gang hadden gezet. En altijd zag ik de lach van Wapper door de stad galmen, een vreselijke herinnering dat de grens tussen het wereldse en het kosmische onherstelbaar was doorbroken …”

Ik klap het boek dicht. Volgens Lovecraft was iedereen die de Necronomicon leest eraan voor de moeite want je werd er op de duur knettergek van. Gelukkig moeten we in het echte leven geen sanity rolls doen :-).