Die duivelse Zwarte Piet!
In Nederland is de gekte rond Zwarte Piet weer tot ongekende hoogten opgelaaid. Er werd zelfs gevochten bij de blijde intocht van de Sint in Amsterdam. Het begon toen bij de intocht van de Sint in Amsterdam vorig jaar een aantal zwarte omstaanders een T-shirt droegen met het opschrift “Zwarte Piet is racistisch”. Toen de jongens hard werden aangepakt door de politie, raakten de gemoederen verhit.
Er werden vraagtekens geplaatst bij de traditie van Zwarte Piet. Zelfs de VN mengde zich in het debat. Volgens de Jamaicaanse Verene Sheperd, die de VN-werkgroep voorzit die onderzoek doet naar of Zwarte Piet racistisch is, moest de Nederlandse regering het sinterklaasfeest gewoon afschaffen. Volgens haar is de traditie ‘een terugkeer naar de slavernij’.
Volgens de tegenstanders zouden de Zwarte Pieten met hun rode lippen en oorringen inderdaad verwijzen naar het koloniaal verleden van Nederland. Zwarte Piet zou een zwarte slaaf of Moorse knecht zijn en zo alle clichés over de relatie witte meester versus zwarte dienstbode uit de achttiende en negentiende eeuw bevestigen, iets wat in de eenentwintigste eeuw echt niet meer kan. De voorstanders verwijzen dan weer naar het roet van de schoorsteen waar Zwarte Piet in de nacht van 5 december doorheen moet kruipen. Het is net dat roet dat Zwarte Piet zwart maakt.
Ook bij de intrede van de Sint in Antwerpen werd geprotesteerd tegen de Zwarte Pieten. De beweging van Abou Jajah ging op het stadhuis een petitie afgeven, maar ze deden dat uren voor de eigenlijke intrede om het feest voor de kinderen niet te verpesten. De discussie lijkt hier niet echt aan te slaan, al komt dat door de tegenstanders omdat België zijn koloniaal verleden nog meer onder de mat heeft geschoven dan Nederland ...
Nochthans is de traditie van Zwarte Piet véél ouder dan de achtiende of negentiende eeuw, al durfde de vorm van Zwarte Piet wel eens veranderen. In De Standaard verscheen een opiniestuk van Nadia Sels, docent cultuurgeschiedenis aan de UA en geschiedenis en klassieke mythologie aan de Ugent, waarin ze uitlegt wat de origine van Zwarte Piet is, en die heeft niks te maken met slavernij. De achtergrond van het gebruik zou teruggaan naar de Germanen en hun mythe van de Wilde Jacht van Wodan, die met midwinter op zijn schimmel uitreed met zijn leger van doden. Het zwart van Zwarte Piet heeft dus niks met Afrikaanse roots te maken, maar alles met de duisternis van de onderwereld. Daarom komt de traditie van Zwarte Piet – zij het niet overal in dezelfde vorm – zo goed als overal terug. In Oostenrijk heet hij Krampus en ziet hij er uit als een zwarte duivel met grote horens en overal haar. In Zwitserland is hij een soort van zwarte Sinterklaas met zwarte pij en zwarte baard. In Luxemburg vergezelt hij Sinterklaas als Houseker, een donkere figuur met een zwarte kapmantel, kettingen en veel te veel haar. In Duitsland heet hij Knecht Ruprecht en draagt hij donker bont en soms ook hoorns. In de Elzas heet hij Hans Trapp of Hans Trott en is hij een zwarte ridder die de kinderen angst aan jaagt. Want dat is de bedoeling van al deze figuren: ze hebben allemaal in principe een grote zak en een roe of karwats waarmee ze stoute kinderen de zak in kloppen :-) Eigenlijk is Zwarte Piet dus een verbastering van de compagnons van Wodan, de stormdemonen die huilend en zwart als de nacht de nachten onveilig maakten op midwinter, tijdens de Wilde Jacht.
Hoe Zwarte Piet er nu eigenlijk uit moet zien, is dus niet zo belangrijk. Het enige dat cruciaal is, is echter wel degelijk dat hij zwart is. Dat zwart is het zwart van de dood, die door de Germanen en de Kelten helemaal niet gezien werd als iets negatiefs. Integendeel: de dood hoorde bij het leven. Uit de dood komt immers altijd nieuw leven voort. Denk ook aan de mythe van Hades en Persephone: het is pas als de godin terugkomt uit de onderwereld dat de lente aanbreekt. En Hades is niet alleen de god van de onderwereld, maar ook van de overvloed en de vruchtbare aarde! De roe van Zwarte Piet en zijn neven moet ook in dat licht worden bekeken. Wij zien die roe enkel nog als een kwaadaardig overblijfsel uit wrede tijden, maar het is een oud fallussymbool, een symbool van vruchtbaarheid, net als de (kruid)noten die Zwarte Piet rond strooit. Sinterklaas en Zwarte Piet zijn dus gewoon twee zijden van dezelfde munt: licht en donker, leven en dood, schrik en plezier. Het een kan niet zonder het ander.
Zowel de voor- als de tegenstanders van Zwarte Piet vergeten dat hij eigenlijk helemaal geen mens is en dus ook niet zwart of blank (al is zijn zwarte kleur wel essentieel als symbool voor zijn link met de onderwereld). Ze ontkennen allebei de essentie van de figuur van Zwarte Piet. Nadia Sels legt de link tussen Zwarte Piet en tricksters als Loki of Eshu. Tricksters zijn de tegenpolen van de goden maar tegelijkertijd ook hun trouwe helpers. Ze amuseren zich rot met het in de luren leggen van mensen. Het zijn grappenmakers en onruststokers. De verwarring die ze met zich meebrengen is net de essentie van de figuur van Zwarte Piet en van de stormdemon die hij eigenlijk diep vanbinnen nog steeds is. Want dat is Zwarte Piet au fond: een door onze katholieke maatschappij gedomesticeerde duivel. Omdat duivels (of heidense spirits) niet echt bon ton waren in onze christelijke wereld, werd de stormdemon van toen langzaamaan ontduiveld tot hij uiteindelijk Zwarte Piet werd, zwart van het roet uit de schoorsteen.
Wat niet wegneemt dat hij nogmaals van vorm zou kunnen veranderen als mensen hem als kwetsend ervaren, zoals hij gedurende al die duizenden jaren al vele keren heeft gedaan. Alleen zijn eeuwenoude tradities moeilijk uit te bannen. Net als duivels :-).
Er werden vraagtekens geplaatst bij de traditie van Zwarte Piet. Zelfs de VN mengde zich in het debat. Volgens de Jamaicaanse Verene Sheperd, die de VN-werkgroep voorzit die onderzoek doet naar of Zwarte Piet racistisch is, moest de Nederlandse regering het sinterklaasfeest gewoon afschaffen. Volgens haar is de traditie ‘een terugkeer naar de slavernij’.
Volgens de tegenstanders zouden de Zwarte Pieten met hun rode lippen en oorringen inderdaad verwijzen naar het koloniaal verleden van Nederland. Zwarte Piet zou een zwarte slaaf of Moorse knecht zijn en zo alle clichés over de relatie witte meester versus zwarte dienstbode uit de achttiende en negentiende eeuw bevestigen, iets wat in de eenentwintigste eeuw echt niet meer kan. De voorstanders verwijzen dan weer naar het roet van de schoorsteen waar Zwarte Piet in de nacht van 5 december doorheen moet kruipen. Het is net dat roet dat Zwarte Piet zwart maakt.
Ook bij de intrede van de Sint in Antwerpen werd geprotesteerd tegen de Zwarte Pieten. De beweging van Abou Jajah ging op het stadhuis een petitie afgeven, maar ze deden dat uren voor de eigenlijke intrede om het feest voor de kinderen niet te verpesten. De discussie lijkt hier niet echt aan te slaan, al komt dat door de tegenstanders omdat België zijn koloniaal verleden nog meer onder de mat heeft geschoven dan Nederland ...
Nochthans is de traditie van Zwarte Piet véél ouder dan de achtiende of negentiende eeuw, al durfde de vorm van Zwarte Piet wel eens veranderen. In De Standaard verscheen een opiniestuk van Nadia Sels, docent cultuurgeschiedenis aan de UA en geschiedenis en klassieke mythologie aan de Ugent, waarin ze uitlegt wat de origine van Zwarte Piet is, en die heeft niks te maken met slavernij. De achtergrond van het gebruik zou teruggaan naar de Germanen en hun mythe van de Wilde Jacht van Wodan, die met midwinter op zijn schimmel uitreed met zijn leger van doden. Het zwart van Zwarte Piet heeft dus niks met Afrikaanse roots te maken, maar alles met de duisternis van de onderwereld. Daarom komt de traditie van Zwarte Piet – zij het niet overal in dezelfde vorm – zo goed als overal terug. In Oostenrijk heet hij Krampus en ziet hij er uit als een zwarte duivel met grote horens en overal haar. In Zwitserland is hij een soort van zwarte Sinterklaas met zwarte pij en zwarte baard. In Luxemburg vergezelt hij Sinterklaas als Houseker, een donkere figuur met een zwarte kapmantel, kettingen en veel te veel haar. In Duitsland heet hij Knecht Ruprecht en draagt hij donker bont en soms ook hoorns. In de Elzas heet hij Hans Trapp of Hans Trott en is hij een zwarte ridder die de kinderen angst aan jaagt. Want dat is de bedoeling van al deze figuren: ze hebben allemaal in principe een grote zak en een roe of karwats waarmee ze stoute kinderen de zak in kloppen :-) Eigenlijk is Zwarte Piet dus een verbastering van de compagnons van Wodan, de stormdemonen die huilend en zwart als de nacht de nachten onveilig maakten op midwinter, tijdens de Wilde Jacht.
Hoe Zwarte Piet er nu eigenlijk uit moet zien, is dus niet zo belangrijk. Het enige dat cruciaal is, is echter wel degelijk dat hij zwart is. Dat zwart is het zwart van de dood, die door de Germanen en de Kelten helemaal niet gezien werd als iets negatiefs. Integendeel: de dood hoorde bij het leven. Uit de dood komt immers altijd nieuw leven voort. Denk ook aan de mythe van Hades en Persephone: het is pas als de godin terugkomt uit de onderwereld dat de lente aanbreekt. En Hades is niet alleen de god van de onderwereld, maar ook van de overvloed en de vruchtbare aarde! De roe van Zwarte Piet en zijn neven moet ook in dat licht worden bekeken. Wij zien die roe enkel nog als een kwaadaardig overblijfsel uit wrede tijden, maar het is een oud fallussymbool, een symbool van vruchtbaarheid, net als de (kruid)noten die Zwarte Piet rond strooit. Sinterklaas en Zwarte Piet zijn dus gewoon twee zijden van dezelfde munt: licht en donker, leven en dood, schrik en plezier. Het een kan niet zonder het ander.
Zowel de voor- als de tegenstanders van Zwarte Piet vergeten dat hij eigenlijk helemaal geen mens is en dus ook niet zwart of blank (al is zijn zwarte kleur wel essentieel als symbool voor zijn link met de onderwereld). Ze ontkennen allebei de essentie van de figuur van Zwarte Piet. Nadia Sels legt de link tussen Zwarte Piet en tricksters als Loki of Eshu. Tricksters zijn de tegenpolen van de goden maar tegelijkertijd ook hun trouwe helpers. Ze amuseren zich rot met het in de luren leggen van mensen. Het zijn grappenmakers en onruststokers. De verwarring die ze met zich meebrengen is net de essentie van de figuur van Zwarte Piet en van de stormdemon die hij eigenlijk diep vanbinnen nog steeds is. Want dat is Zwarte Piet au fond: een door onze katholieke maatschappij gedomesticeerde duivel. Omdat duivels (of heidense spirits) niet echt bon ton waren in onze christelijke wereld, werd de stormdemon van toen langzaamaan ontduiveld tot hij uiteindelijk Zwarte Piet werd, zwart van het roet uit de schoorsteen.
Wat niet wegneemt dat hij nogmaals van vorm zou kunnen veranderen als mensen hem als kwetsend ervaren, zoals hij gedurende al die duizenden jaren al vele keren heeft gedaan. Alleen zijn eeuwenoude tradities moeilijk uit te bannen. Net als duivels :-).
Reacties