Eerherstel voor Clara Goessen: eindelijk!

"Meer vrouw op straat", dat was het televisieprogramma uit 2020 waarin Sofie Lemaire vrouwen in Vlaamse steden onder de aandacht bracht die volgens hun inwoners een straatnaam verdienen. Ze merkte terecht op dat er een grote ongelijkheid is tussen het aantal straten genoemd naar mannen (85%) en vrouwen (15%) en deed een oproep om namen van straffe madammen door te geven die een straatnaam zouden moeten krijgen. Fjierra gaf toen de naam van Clara Goessen door, de enige heks die in Antwerpen ooit op de brandstapel werd gezet. Daar ijverde ook Walter Clement voor, de Antwerpse stadsgids die een boekje over haar schreef en ondertussen al jaren onverdroten de stad aan de mouw trekt om eerherstel voor haar te krijgen of toch minstens een straatnaam of een gedenksteen.

Dat ze op de lijst stond voor de eerstvolgende batch van straatnamen wisten we al via onze eigen contacten (als ‘oorlogsvluchteling uit Straatsburg werd ze door de stad eerst als ‘niet Antwerps genoeg’ beschouwd, kan je dat geloven?!). We zijn zelf bezig met een project om die gedenksteen eindelijk te kunnen plaatsen. Het deed ons dan ook veel plezier toen Walter Clement ons vandaag het heuglijke nieuws meldde dat de straatnaam ondertussen in orde is: op 2 juni 2025 bevestigde de districtsraad van Antwerpen dat Clara Goessen eindelijk haar straatnaam krijgt. De nieuwe verbinding tussen de Repenstraat en de Kuipersstraat krijgt de naam Clara Goessenplaats!

Clara Goessen is de enige heks die in Antwerpen ter dood werd veroordeeld. Ze werd op 22 augustus 1603 op de brandstapel werd gezet omdat ze volgens de rechtbank een pact gesloten had met de duivel. De aanklacht vermeldde dat Clara de duivel van haar bloed had laten drinken en dat zij ook het zijne dronk, waaruit een pact ontstond waarin ze beloofde Satan in alles te zullen gehoorzamen. Dat pact werd uitgeschreven en ondertekend met haar bloed. Ze zou ook gemeenschap hebben gehad met die duivel, die Roelandt zou heten. Dat had ze bekend na marteling. Om het allemaal nog enigszins humaan te maken, werd Clara toch eerst gewurgd voor ze werd verbrand.

Clara was een sekswerker, een vrouw die geleerd had haar eigen boontjes te doppen en die goed haar boterham verdiende.  Niet gemakkelijk voor een vrouw in de patriarchale samenleving van de 16de eeuw. Waarschijnlijk was het net die zelfstandigheid die haar uiteindelijk fataal werd. Jaloezie, haat en roddels deden de rest. Wat gelach tijdens een nacht met volle maan, vreemd nachtlawaai, niets ontging de buren! Clara kwam daardoor – net als zovele anderen – op de brandstapel terecht voor misdaden die ze nooit heeft begaan.

Tussen circa 1450 en 1750 waren grote delen van Europa in de greep van de heksenwaan. Men gaat uit van 30.000 tot 60.000 slachtoffers waarvan ongeveer 80% vrouwen. Het ging in de meeste gevallen om oudere vrouwen die arm en alleenstaand waren of aan de rand van de maatschappij stonden, zoals weduwen of prostituees, al waren er ook welgestelde vrouwen die werden veroordeeld. Onder de slachtoffers bevonden zich ook veel kruiden- en vroedvrouwen die hielpen bij zwangerschappen en het genezen van allerhande kwalen. Hun zwakke maatschappelijke positie maakte van hen een dankbare zondenbok voor alles wat verkeerd kon gaan. Oogsten die mislukten, regen die bleef aanhouden, een karrenwiel dat afviel, een kalf dat stierf, een kind dat blind werd geboren … alles was de schuld van de heks. Het was een tijd van hysterie en haat, fake news en polarisatie avant la lettre.

In tegenstelling tot steden als Lier of Nieuwpoort bleef het in Antwerpen bij één heksenverbranding. Dat komt omdat Antwerpen een grote stad was en heksenprocessen waren een fenomeen dat eerder op het platteland voorkwam dan in de steden. De rechters van die tijd waren de schepenen en in de stad waren die een pak gestudeerder dan op de boerenbuiten, waar veel meer geloof werd gehecht aan bovennatuurlijke krachten en hekserij. De Antwerpse schepenen waren nuchterder en gingen niet mee in de heksenwaan van die tijd. Bovendien werd de stad van 1577 tot 1585, de val van Antwerpen, bestuurd door calvinistische rebellen en was het oorlog (niet vergeten, we zitten in het midden van de Tachtigjarige Oorlog tussen de Nederlanden en Spanje, met de hulp van Engeland), de stad had dus wel andere katjes te geselen (in plaats van heksen).

Het proces van Clara Goessen gebeurde onder politieke druk van de aartshertogen Albrecht en Isabella (van 1596 tot 1621 landvoogdes van de Nederlanden). Zij mochten dan een periode van rust brengen in onze contreien, ze waren ook extreem conservatief katholiek en geloofden dat heksen de schuld hadden aan de nederlaag die Albrecht met zijn leger leed bij de Slag om Nieuwpoort in 1600. Bovendien had Isabella’s vader Filips II nog opgeroepen om actief op jacht te gaan naar heksen. De aartsconservatieve Albrecht en Isabella ijverden ervoor dat eventuele vonnissen in heksenprocessen niet te licht zouden uitvallen. In Antwerpen zijn er net als in andere steden wel degelijk heksenprocessen geweest, maar die eindigden meestal in een verbanning uit de stad. Dat het in Antwerpen uiteindelijk toch tot de verbranding van Clara Goessen kwam, wordt dan ook beschouwd als een knieval naar de aartshertogen, een stukje politieke mouwvegerij zoals we vandaag ook in Amerika zien ...

Slachtoffers van de heksenvervolging krijgen nu, na vierhonderd jaar, eindelijk eerherstel. Zo ook eindelijk Clara Goessen, die door de inspanningen van Walter Clement en de oproep van Sofie Lemaire op de lijst voor nieuwe straatnamen in Antwerpen terechtkwam. Die straatnaam heeft ze nu eindelijk gekregen! Dat is een belangrijke erkenning: Antwerpen eert hiermee een vrouw die eeuwenlang werd doodgezwegen. De stad toont zich daarmee bereid om kritisch naar haar geschiedenis te kijken. Een kleine stap, maar wel één met een grote symbolische waarde. Het is een gebaar van respect voor het verleden, en tegelijk een boodschap van hoop voor de toekomst.

Je kan het besluit van de districtsraad van Antwerpen hier lezen: https://ebesluit.antwerpen.be/zittingen/25.0124.2839.7486/agendapunten/25.0509.6659.5709

Meer info over Clara Goessen vind je op de website van Walter Clement: https://oogvoorhetverleden.be/category/clara-goessen/