Op stap met Xolo

Na de levensgrote skeletten van Charon, had de Zomer van Antwerpen nog een andere psychopomp voor ons in petto. Dit weekend liep de helft van Antwerpen uit om een glimp op te vatten van twee reuze honden: Bull Machin en Xolo. Die waren meegekomen met de prettig gestoorde artiesten van Royal de Luxe, een Franse theatergroep die straattheater maakt met reusachtige mechanische marionetten. Toen we vorig jaar in Bretagne waren, brachten we een bezoek aan hun ateliers – Les Machines de l’Ile – in Nantes. Het blijft een hele belevenis om oog in oog te staan met de Olifant (die ook al door de Antwerpse binnenstad struinde) of één van hun andere creaties!

De reuzen van Royal de Luxe kwamen deze zomer al voor de vijfde keer naar Antwerpen. Deze keer was het dus de beurt aan Bull Machin en Xolo. En daar hoorde opnieuw een heel verhaal bij. Xolo ontsnapte aan het begin van het weekend uit het 19de-eeuwse schilderij ‘Keizer Karel als kind’ van Jan Van Beers. Hij liet een leegte na in het doek. Dat kon je zien in het KMSKA. De gidsen vertelden over de ontsnapping van Xolo om bij zijn vriend Bull Machin te zijn. Dat het niet helemaal de juiste hond was, kon de pret niet drukken …

Keizer Karel als kind (Jan Van Beers, 1879)

Xolo is inderdaad geen hazewind, maar een Xolo. Juist, dat is ook de naam van dit speciale Mexicaanse ras. Eigenlijk is het een Xoloitzcuintli (uitgesproken als "sjo-lo-its-kwint-li"), maar dat wordt dikwijls afgekort naar Xolo. Xolo’s zijn onmiddellijk herkenbaar aan hun elegante, vorstelijke houding, hun grote oren en het feit dat ze geen haar hebben. De Mexicanen beschouwen hen als een nationale schat. Xolo’s zijn dan ook een oeroud hondenras, misschien wel het oudste hondenras ter wereld. In hun DNA zitten sporen van prehistorische hondenrassen! De oudste verhalen over Xolo’s gaan meer dan 4000 jaar terug tot de precolumbiaanse tijd van de Maya’s en de Azteken. 

Als je Disney's populaire animatiefilm Coco hebt gezien, dan heb je hem misschien al gezien. De tekenfilm vertelt het verhaal van de kleine Miguel die op de Dia de los Muertos in het land van de doden belandt. Een haarloze zwarte hond, Dante (what’s in a name!), vergezelt hem op zijn reis door de onderwereld. En dat is helemaal geen toeval, want Xolo’s halen hun naam van Xolotl, de Azteekse en Maya god van de dood en de bliksem. Hij is de tweelingbroer van Quetzalcoatl. Alweer zo’n verhaal van twee broers waarbij de ene staat voor het licht en de ander voor het donker (Quetzalcoatl is het licht van de morgenster en staat voor de goedheid van de mens, terwijl Xolotl staat voor de duisternis), waarbij de ene niet zonder de ander kan. Xolotl wordt dikwijls afgebeeld als een skelet met een hondenkop of als een monsterlijk dier met omgekeerde voeten.

Zijn functie in het patheon was niet persé die van een psychopomp maar in sommige mythen helpt Xolotl de zielen tijdens hun reis naar Mictlan, de onderwereld. En daar kennen we de Xolo’s van. Er wordt gezegd dat Xolotl de honden maakte en naar onze wereld stuurde om mensen te gaan ophalen. De Maya's en andere meso-amerikaanse culturen geloofden dat Xolo's zielen naar het hiernamaals konden leiden (vandaar de aanwezigheid van Dante in Coco). Bij archeologische opgravingen worden dan ook dikwijls skeletten van Xolo’s, halsbanden, hondenkommen en zelfs aardewerken beeldjes van de honden in oude graven gevonden. Zelfs vandaag de dag geloven sommige Mexicanen dat de Xolo's zullen weigeren om je na je dood te helpen oversteken naar de hemel als je een hond bij leven wreed behandelt.

Xolotl (Codex Borgia, 16de eeuw)

Dat klinkt een beetje raar als je weet dat de honden ook regelmatig werden gegeten, ook al stonden ze in hoog aanzien. Xolo’s en kalkoenen waren de enige gedomesticeerde dieren die regelmatig werden gegeten. Naast hun religieuze en rituele betekenis, gebruikten de Azteken en de Maya’s hen ook als jachthonden en voor bewakingsdiensten. Xolo's werden ook geschonken aan andere stammen voor diplomatieke doeleinden. De dieren stonden dus in hoog aanzien. De vroegste Europese verslagen over de Xolo’s dateren uit de 16e eeuw, toen Christoffel Columbus schreef over de "vreemde haarloze honden" die hij zag rondlopen bij de Azteken op zijn reizen naar de nieuwe wereld. Toen de Spaanse veroveraars Mexico onder de voet liepen, schreven ze in hun verslagen over die vreemde nieuwe wereld ook over de nauwe band die de inheemse bevolking met die rare dieren had: de dieren werden zelfs samen met de kinderen in bed gestopt! 

Met de Spanjaarden kwam bijna een einde aan de Xoloitzcuintli, want het vlees van de Xolo bleek te lekker om op vier poten te laten rondlopen. De Spanjaarden gruwden van de spirituele praktijken van de Azteken. Ze wilden de bevolking zo snel mogelijk bekeren tot het Christendom en Xolotl en zijn Xolo’s hadden geen plaats in dat verhaal. Kruisingen met andere, westerse hondenrassen deden hen bijna de das om. Alleen hoog in de bergen, in afgelegen dorpen waar geen hond kwam – letterlijk! – bleven nog Xolo’s over.

Frida Kahlo en haar Xolo (met de toepasselijke naam Señor Xolotl)

Na de Mexicaanse revolutie van 1910 werkte het land echter aan het versterken van de nationale identiteit door middel van een toegenomen interesse in inheemse kunst en cultuur. De Xolo werd omarmd door beroemde Mexicaanse kunstenaars, zoals Frida Kahlo en Diego Rivera, die de karakteristieke honden in verschillende van hun werken lieten zien. Met die nieuwe interesse kwam ook de wens om het ras niet te laten uitsterven. In de jaren 1950, speurde een team van wetenschappers heel Mexico af op zoek naar de laatste overgebleven Xolo's. Met tien honden gingen ze aan de slag om het ras nieuw leven in te blazen. En kijk, de Xoloitzcuintli is helemaal terug!

Bronnen:

• https://mestizomarket.com/2021/03/16/a-brief-history-of-xoloitzcuintli-breed/
• https://en.wikipedia.org/wiki/Xolotl
• https://verkenjegeest.com/xoloitzcuintle-de-azteekse-hond-die-zielen-naar-de-onderwereld-begeleidde/