Kussen onder de maretak

De zon schijnt voor het eerst sinds we afgelopen weekend in Pousseaux zijn aangekomen om nieuwjaar te vieren. De afgelopen dagen waren koud en regenachtig maar op deze eerste dag van het nieuwe jaar is de hemel van een blauw waar Griekenland jaloers op kan zijn. Als je gelooft in omens kan dat alleen maar betekenen dat 2025 niet anders dan schitterend kan worden.

Het is perfect wandelweer en dus trekken we onze sportschoenen aan en gaan het dorp in, richting het Canal du Nivernais, om de afgelopen nieuwjaarsnacht uit ons systeem te krijgen. Langs het kanaal zien we de sporen van het weer van de afgelopen weken. Een boom ligt geknakt langs het pad dat naast het kanaal loopt. Aan zijn takken hangen bossen maretak en daar kan ik natuurlijk niet aan weerstaan. :-) Ik duik de berm in en breek de groene takken van de maretak voorzichtig van de omgevallen boom en reik ze aan Verelna. Mijn liefste blijft geduldig wachten tot we klaar zijn.

Het is de eerste keer dat ik zelf zie hoe maretak aan een boom zit. De takken groeien als takken van de boom zelf uit de boom. Ik moet denken aan die parasitaire schimmels die mieren en spinnen ‘overnemen’ en hen hun gedrag laten aanpassen zodat ze worden opgegeten door vogels en zo de schimmel verder verspreiden. De maretak is immers een halfparasiet die water en voedingsstoffen uit de boom haalt waar hij op groeit, al zorgt hij door fotosynthese ook zelf voor voedsel. Hij groeit meestal op loofbomen zoals eiken of esdoorns. De Druïden vereerden hem vooral als hij op eikenbomen groeide. De witte bessen zijn een lekkernij voor lijsters en merels en het taaie, kleverige zaad van de plant komt in de uitwerpselen van de vogels op bomen terecht waar het blijft plakken, ontkiemt en wortel schiet. Die wortel groeit in de boom en de maretak wordt als het ware een valse tak aan de boom. Je kan het verschil niet echt goed zien, behalve dat de maretak groen is in de winter en de bomen waar hij op groeit kaal en en zwart staan afgetekend tegen de blauwe lucht. De groene bollen van de maretak vallen in de winter dus extra hard op. Omdat maretak in de winter groen blijft en bessen draagt, wordt de plant al eeuwenlang geassocieerd met vruchtbaarheid. Daar komt ook het gebruik vandaan om op oudjaar je lief te zoenen onder de maretak. Dat zou een vruchtbaar jaar met zich meebrengen.

Als ik terug op het pad sta, een bosje maretak in de hand, neemt mijn liefste het bosje maretak uit mijn handen, heft het boven onze hoofden en geeft me met glinsterende ogen een klinkende zoen. Dan grijnst hij en geeft me het bosje maretak terug. Ik moet lachen en voel me opeens weer zestien. :-)

De gewoonte om te kussen onder de maretak komt waarschijnlijk voort uit oude vruchtbaarheidsrituelen. De Druïden gebruikten hem in rituelen om geluk en vruchtbaarheid te brengen en kwade geesten af te weren. Tegen de 18e eeuw was het kussen onder de maretak op kerstmis helemaal ingeburgerd. Volgens de traditie mocht een man elke vrouw kussen die toevallig of niet onder de maretak stond. De zoen weigeren werd beschouwd als ongeluk aantrekken. Bij elke kus werd een bes van de plant geplukt, tot de bessen op waren. Dan was het gedaan met zoenen. 

Een andere uitleg komt via het verhaal van Baldur uit de Noordse mythologie, de goedlachse en door iedereen geliefde zoon van Odin en Frigg. Toen Baldur vreemde dromen kreeg die zijn ondergang leken te voorspellen, ging Odin naar de onderwereld om raad te vragen aan een dode völva. Daar werd alles klaargemaakt voor een groot banket, ter ere van Baldur die snel werd verwacht. Toen Odin dat aan Frigg vertelde, maakte die een afspraak met alle planten en dieren op de wereld dat ze Baldur niet zouden schaden. Iedereen ging akkoord. Alleen was ze de maretak vergeten, maar dat was niet zo erg omdat de maretak zo klein en onschuldig was, een pant die stond voor vrede en liefde. Om Baldur te pesten gooiden ze vanalles naar hem, wetende dat hij toch onkwetsbaar was. Natuurlijk was dat buiten Loki gerekend, die wist dat de maretak niet was geconsulteerd. Hij gaf een speer van maretak aan de blinde god Hödr, zodat die ook kon meedoen. En zo ging Baldur dood, de eerste voorbode van Ragnarok, de ondergang van de hele kosmos. Na de dood van Baldur zwoer Frigg dat maretak iedereen die onder de plant liep zou kussen en nooit meer als wapen zou worden gebruikt.