Een dumb supper voor Samhain (Open jaarfeest)

Toen we met tijdens de Arcadia Dorpsdag de kalender opstelden voor ons werkjaar 2024, stak Amara Fay meteen haar hand op toen er vrijwilligers werden gevraagd om de jaarfeesten mee te helpen organiseren. Of het goed was dat zij Samhain voor haar rekening naam? Met een godin als de Morrigan aan haar zijde was niemand daar erg verbaasd over en uiteraard was dat OK. Ze wilde al heel lang een dumb supper organiseren, maar dan in de stijl van de Mexicaanse Dia de los Muertos. Dat zagen wij allemaal wel zitten, zo’n beetje verkleden en schminken en theater :-).

Zo’n dumb supper ter ere van de doden is in sommige pagan kringen ondertussen populair. “Dumb” betekent “stom” maar in deze context gaat het om de betekenis van niet spreken. Je eet samen met de overledenen, waar ook een plaats voor is voorzien aan tafel. Of het echt om een oeroude praktijk gaat – wat tegenwoordig nogal dikwijls wordt geclaimd zonder dat daar echt bewijs voor is – is nog te bezien, maar het is alleszins wel iets dat wel vaker en overal ter wereld wordt gedaan.

We konden nog een laatste keer gebruik maken van de oude bakkerij naast ons (een week later werd het gebouw verkocht) waar we ook vorig jaar Samhain hadden gevierd. Net als vorig jaar was het nu ook een open ritueel, maar we wisten niet wat te verwachten qua publiek. De opzet was nu natuurlijk ook heel anders: een dumb supper is minder toegankelijk dan een keltisch geïnspireerd ritueel. Uiteindelijk kwam enkel een stel scholieren opdagen (en nog een dame die had laten weten dat ze iets later zou zijn). Zij waren door hun leraar godsdienst naar hier gestuurd en waren duidelijk niet op hun gemak. Ik zou dat als zestienjarige puber misschien ook niet zijn midden in een groep verklede en geschminkte zotte heksen :-). Nadat ze foto’s hadden getrokken van het voorouderaltaar en na een kordate interventie van Luna vertrokken de jongens weer. Ik weet niet wie er opgeluchter was, zij of wij!

We hadden in de oude bakkerij een fantastisch mooi voorouderaltaar gebouwd. Het samen opbouwen van dat altaar en van het buffet was echt fijn. Je mag als covenzusters dan niet altijd elkaars deur platlopen, maar het samen werken tijdens een ritueel schept een heel aparte band. 

Ook de partners van Luna en Amara Fay waren meegekomen. Zij gaven ge.stalte aan de bewakers van de onderwereld. We kregen een kaarsje en moesten vervolgens aan de bewakers vertellen waarom we daar waren en wie we kwamen opzoeken. Daarna moesten we de donkere gang door naar de ruimte waar het dumb supper zou plaats vinden, symbolisch voor de reis naar de onderwereld die we uiteindelijk allemaal ooit zullen maken … 

In de ruimte was gedekt voor 15 personen en dat bleek precies voldoende, alsof het zo had moeten zijn. De muziek van Lisa Gerrard, het licht van de kaarsen, de rook op de vloer, de stoel voor de overleden gast die we kwamen bezoeken … het was perfect. We bedienden onszelf aan het buffet en vulden natuurlijk ook het bord van de gast die we kwamen eren. Ik had mijn grootvader uitgenodigd en had op het altaar zijn foto gezet, samen met een glaasje porto en de fles ernaast. Nadat ik brood met saucisson (pur porc!) en camembert op zijn bord had gelegd, was het of ik zijn stem in mijn hoofd hoorde: “daar mag ook een glaasje bij hoor”. Typisch bompapa. Ik moest lachen en ging meteen de fles port halen :-).

Eten in stilte terwijl je contact maakt met zo’n dierbare overledene is best speciaal. De sfeer is helemaal niet bedrukt, maar wel emotioneel. Je voelt liefde en verdriet tegelijk, als een langgerekt afscheid. En dat is het natuurlijk ook een beetje.

RITUEEL: SAMHAIN DUMB SUPPER

Benodigdheden

• Bloemen (echte en papier): iedereen die kan
• Witte kaarsen: iedereen die kan
• Biertafels & banken (Aurora, Tara Rea, Hamamelis, Luna, ... scouts)
• Klapstoelen ( Aurora, Tara Rea, Hamamelis, Bryd,… )
• Bordeaux tafellakens (Amara Fay)
• Zwarte doeken (Bryd)
• Statafels & zwarte hoezen (Bryd)
• Borden en bestek (Bryd)
• Water: bruis & plat 
• Aanstekers & lucifers (Amara Fay)
• Wierook: Copal en Frankinsence (Bryd)
• Naamkaartjes voor op de tafel (Amara Fay) 
• Mandje voor de naamkaartjes (Bryd)
• Zwarte stiftjes (Bryd)
• Lichtjessnoer (Amara Fay)
• Rookmachine (Amara Fay)
• Keteltje (Bryd & Amara Fay)
• Potkaars 
• Maïsmeel (Bryd)
• Papier & balpennen voor brieven (Bryd)
• Theelichtjes (Bryd & Amara Fay)
• Glazen potjes voor theelichtjes (Bryd)
• Foto’s voorouders: iedereen 
• Eten voor Dumb Supper: iedereen 
• Cake & Wine: iedereen 
• Groene lamp (Amara Fay)
• Beeldjes van Maria en heiligen (Bryd)
• Teiltje met water (Bryd)
• Handdoeken (Bryd)
• Stuk Zeep
• Box voor muziek
• Laptop voor afspelen muziek (Bryd)
• Lamp voor boven (Kaat)
• ‘den hoed’

Voorbereiding (vanaf 15u) - iedereen

• Tafels voor diner klaarzetten (rond:U-vorm) +tafellakens opleggen
• Tafels voor buffet klaarzetten
• Borden, bestek en glazen klaarzetten (nog niet op de dinertafels)
• Altaar-plaats opbouwen in de hoogte met bloemen en kaarsen 
• Lichtjes-snoer klaarleggen in de doorloop van de inkom naar de diner-plaats 
• Rookmachine klaarzetten 
• Statafels klaarzetten 

Rond 17u30 klaar met opbouw. Zelf omkleden en make-up (wachters: Baron Samedi, Arcadianen: La Catrina).

Openen van de deuren voor de gasten: 18u30.

Planning/bezetting: Arcadia Coven + lesgroep Tuatha

• 1 à 2 Arcadianen boven voor ontvangst en introductie
• 1 Arcadiaan aan de tafel met theelichtjes 
• 2 Baron Samedi’s aan de ingang van de anderwereld
• 1 à 2 Arcadianen om de mensen (indien nodig) in stilte te begeleiden naar de tafel 

Verloop van de avond

18u30-19u00: Ontvangst & versieren voorouderaltaar (beneden)

Bij aankomst zijn de lichten in de ruimte beneden aan. De ruimte is leeg: de tafels zijn nog niet gedekt maar staan aan de kant. Alleen de tafels voor het buffet staan reeds klaar.

De deelnemers worden uitgenodigd om de maaltijd die ze hebben meegebracht op het buffet te zetten en mee te helpen bij de versiering van het voorouderaltaar dat we samen opbouwen. De basis van het voorouderaltaar is reeds gebouwd (3 niveau’s, zwarte doeken, kaarsen, bloemen en de voorwerpen die de covenleden hebben meegebracht van hun dierbare overledenen). 

Ze moeten ook een naamkaartje schrijven met de naam van de overledene die ze uitnodigen + een kaartje met hun eigen naam en leeftijd (in een hoekje). Als de tafels voor het diner worden gedekt, worden de naamkaartjes van de overledenen bij de plaats voor de voorouders gezet, samen met een theelichtje. De naamkaartjes van de deelnemers worden in volgorde van leeftijd geplaatst, met de oudsten het dichtst bij de plaats van de voorouders.

Als de deelnemers hun voorwerpen en bloemen op het altaar hebben gezet, gaan ze naar boven, waar ze de uitleg zullen krijgen.

Tijdens de uitleg boven wordt beneden de ruimte voorbereid. 

Tafels en stoelen worden in een grote U gezet voor het voorouderaltaar.

De tafels worden gedekt: zwarte doeken als tafelkleed, zwarte borden, glazen, bestek en veel witte kaarsen (theelichtjes in glazen potjes).

Voor de ofrenda wordt met maismeel een ‘veve’ op de grond getekend, bestaande uit een sigil die in de vier windrichtingen rond een centraal punt wordt gezet. De vuurkorf voor het vooroudervuur wordt in het midden van de veve gezet en aangestoken. 

Betekenis van de sigil: “Aan mijn voorouders.  Ik ben verbonden met mijn voorouders en we communiceren met elkaar op een positieve manier.” 

Bron: https://spiritroots.tumblr.com/post/171186967488/wakandan-sigils

De lichtsnoeren en de rookmachine worden aangezet.

De muziek wordt aangezet (Spotify: “Ancestors” van Lisa Gerard op repeat).

Bedoeling is om een soort van mystieke sfeer te creëren.

19u00-19u30: Introductie & uitleg over het verloop van de avond (boven)

Terwijl beneden alles klaar wordt gezet voor het dumb supper, krijgen de deelnemers boven een intro:

• Uitleg over Dia de Los Muertes (Bryd) – zie verder.
• De spelregels voor de avond (Luna)

De spelregels (* )

Als jullie zo dadelijk  naar beneden gaan krijgen jullie een kaarsje om de weg te wijzen door de poort naar de andere wereld. Maar je krijgt niet zomaar toegang, jullie zullen moeten verklaren met wie jullie vanavond aan tafel gaan, welke voorouder jouw gast is vanavond. Je zegt dat luidop. Pas dan krijgen jullie toegang om door de poort te gaan naar de andere wereld.

Ga naar de tafel van de voorouders. 

Probeer contact te maken met je overledene en hem of haar uit te nodigen voor dit diner. Steek vervolgens met jouw kaarsje het kaarsje aan dat bij de naam van jouw gast staat en groet vervolgens de voorouders die reeds aanwezig zijn. Je kan bijvoorbeeld buigen naar de stoel die voor hen voorbehouden is aan het hoofd van de tafel. Daarna mag je plaats nemen aan de dinertafel op de plek waar je naamkaartje staat. Zet je theelichtje ernaast. 

Je neemt in stilte plaats aan tafel. 

Als iedereen aan tafel zit, worden jullie één voor één uitgenodigd om aan het buffet een bordje eten te halen. Ga naar de tafel van de voorouders en leg iets op het bord dat jouw gast lekker vindt.

Dit alles gebeurt in stilte, probeer de hele tijd in contact te blijven met je voorouder. 

Je eet in stilte je maaltijd op en je kan uiteraard in een soort meditatie comunniceren  met je voorouder. Misschien hebben zij wel iets te vertellen of hebben ze een boodschap voor jou. 

Als je het gevoel hebt dat je klaar bent, dan sta je op en ga je in stilte naar boven. Vergeet zeker niet opnieuw de aanwezige spirits te groeten bij de plaats die voor de voorouders is gereserveerd.

Heb je een brief bij voor een voorouder of een overledene, dan kan je die meegeven aan het vooroudervuur voor de ofrenda. Wil je nog een boodschap schrijven, dan kan dat. Er ligt pen en papier klaar. 

Zodra je de ‘andere wereld’ hebt verlaten, blijf je ook boven. Vanaf dan mag je terug praten. Boven wacht nog een dessertje :-).

19:30-…: Dumb Supper & cake&wine

Zodra de diner-tafel gedekt is, wordt men boven verwittigd.

Alle Arcadianen zuiveren zich en trekken samen een cirkel. Ondertussen wachten de deelnemers boven tot ze naar beneden mogen komen.

Eens de cirkel is getrokken start de muziek en mogen de deelnemers naar beneden komen. 

De mensen komen in stilte naar beneden.

Er staat iemand van Arcadia aan de deur beneden als gatekeeper die de gasten één voor één zuivert met wierook en hen een brandend kaarsje geeft (er staat een statafel met kaarsjes net achter de deur). Daarna mogen ze naar binnen.

Vervolgens gaan de deelnemers verder op weg naar de rituele ruimte. In de gang staan twee wachters (Baron Samedi make up). De wachters stellen hen de vraag wie zij komen bezoeken, met wie ze  aan tafel gaan? En of ze heel bewust de grens naar de andere wereld willen betreden? Vertellen hen dat men vanaf het moment dat men door de gang in de andere wereld komt, daar niet gesproken wordt. 

Daarna mogen ze verder lopen.

De Arcadianen die ze passeren groeten hen en leggen hun vinger op hun lippen ten teken dat ze moeten zwijgen.

Ondertussen speelt er muziek op de achtergrond om een mystieke sfeer op te roepen.

(*) Zie de uitleg over de spelregels die aan de deelnemers is gegeven.

Als iedereen aan tafel zit kan men beginnen eten. 

Na het diner: cake & wine boven.

Rond gaan met ‘den hoed’. 

Uitleg over Dia de Los Muertes

Intro

Het doet ons bijzonder veel plezier om jullie namens Arcadia Coven welkom te heten bij onze open Samhain viering. 

Zoals jullie waarschijnlijk al wel weten is Samhain één van de grote Keltische jaarfeesten die wij vieren. Deze periode was voor de Kelten en veel andere voorchristelijke volkeren langs onze kant van de wereld  een belangrijk moment in het jaar. We zitten immers op een scharniermoment tussen de zomer en de winter, de periode waarin het donker en kouder werd, de oogst binnen moest zijn om de donkere winter die eraan kwam te overleven en iedereen liever rond een vuur ging zitten met familie en vrienden. Dat vuur hebben we hier beneden ook, maar daar heb ik het later nog over.

De Kelten – en wij met hen - geloofden ook dat tijdens die scharniermomenten tussen zomer en winter – Beltain en Samhain - de grens tussen onze wereld en die van de spirits vervaagde. De sluiers tussen de werelden zijn dunner en het is gemakkelijker om naar de anderwereld te reizen. Met Samhain ligt de focus op de dodenwereld en het is alsof de poort naar de wereld van de doden bij wijze van spreken op een kier wordt gezet. We maken in de periode rond Samhain dan ook graag contact met onze overledenen. Het is overigens geen toeval dat het vandaag op 1 november Allerheiligen is en morgen op 2 november  Allerzielen. Samhain is één van de prechristelijke feesten die door de katholieke kerk zijn gerecupereerd.

Dia de Los Muertes

Vanavond gaan we het toch iets anders doen. We gaan een beetje buiten onze Keltische traditie kijken en vieren onze voorouders in de traditie van Dia De Los Muertos. Heeft iemand hier ooit de animatiefilm Coco gezien? Dan weten jullie waar ik het over heb.

In Mexico wordt op 1 en 2 november – Allerheiligen en Allerzielen – Dia De Los Muertos gevierd, een beetje een combinatie van precolumbiaanse en katholieke tradities. Er wordt gezegd dat op 1 november de zielen van kinderen terugkeren naar de aarde en die van grote mensen op 2 november. 

De Azteken, de Maya’s en nog andere precolombiaanse volkeren deden aan voorouderverering. Ze bewaarden de schedels van hun voorouders en tijdens speciale rituelen tijdens de maand augustus werden die bovengehaald als symbool voor dood en wedergeboorte. Daar komt ook de traditie vandaan van de suikerschedels die je in deze periode overal in Mexico kan kopen. Toen de Spanjaarden Amerika en dus ook Mexico onder de voet liepen, werden de vieringen verplaatst naar de huidige data en geassimileerd met het christendom.

La Catrina

De festiviteiten van de Azteken en de Maya’s werden overzien door de godin Mictecacihuatl, de ‘Vrouwe van de Doden’. Die noemen we nu La Catrina. Ik weet niet of jullie het weten, maar we zitten hier op 100m van de Sint-Catharinakerk. Niet helemaal hetzelfde als Sint-Catharina, maar toch ... :-)

La Catrina ziet er uit als een modieus skelet uit het begin van de twintigste eeuw. Hoe ze eruit ziet is – pour la petite histoire – gebaseerd op een ets uit 1913 van de Mexicaanse illustrator José Guadalupe Posada. Hij wilde een humoristische satire maken op de vrouwen uit de elite onder de Mexicaanse dictatuur van Porfirio Díaz. La Catrina was één van Posada’s zogenaamde “calaveras”, een serie van humoristische afbeeldingen van personen uit die tijd afgebeeld als skeletten. Haar naam kwam van het Spaanse woord catrin, elegant, in de vrouwelijke vorm catrina. Posada tekende een skelet met een sierlijke, sjieke hoed om te tonen dat de dood iedereen komt halen, zonder onderscheid van rang en stand, en dat ook de rijken der aarde, ondanks hun pretentieuze ideeën over hoe belangrijk zij wel waren, daar niet aan konden ontsnappen. Een beetje de morbide versie van onze uitspraak dat ook de koning gewoon naar toilet gaat zoals iedereen :-).

Ofrenda’s

Veel families bouwen thuis een voorouderaltaar ter nagedachtenis aan de overledenen van de familie, maar je vindt ze even goed in scholen, bedrijven, ziekenhuizen, openbare gebouwen, enz. … En vanavond hebben wij hier beneden een ofrenda gebouwd en hebben jullie ook zelf jullie spulletjes voor de overledenen die jullie hebben uitgenodigd vanavond op het vooruderaltaar gezet. 

We hebben dat niet zomaar gedaan. Een ofrenda nodigt de zielen van de doden uit om op deze speciale dagen terug naar onze wereld te komen om hun geliefden, collega’s, enz. … te komen bezoeken en mee te komen vieren.

Een ofrenda bestaat meestal uit drie niveau’s die de hemel, de aarde en de onderwereld symboliseren, maar je vindt er ook met tot zeven niveau’s. Het bovenste niveau laat zien wie er met deze ofrenda wordt uitgenodigd. Hier vind je meestal poppetjes en foto's van de overledene, samen met beelden en afbeeldingen van de Maagd Maria en verschillende heiligen. 

Het tweede niveau wordt gebruikt om de doden aan te moedigen zich welkom en op hun gemak te voelen, zoals voorwerpen die belangrijk waren voor de overledene of hun favoriete eten en drinken. Denk bijvoorbeeld aan speelgoed en snoep in het geval van kinderen. Ook zout en lekkere hapjes, zoet brood (pan dulce), en het typische pan de muerto brood. Voor volwassenen staan er glaasjes met hun lievelingsalcohol zoals tequila of mezcal (in ons geval waarschijnijk eerder een goeie single malt whiskey of gin :-)).

Op de onderste laag staan kaarsen, een teil met water, handdoeken en zeep. De zielen van de doden die aankomen bij het altaar kunnen zich hier opfrissen alvorens mee te komen vieren. Hier staat ook copal-wierook die boze spirits afweert.

Alles samen staan de drie niveau’s voor de vier elementen. Er staat altijd een kan of een glas water zodat de geesten hun dorst kunnen lessen. Papieren vlaggetjes, de traditionele papel picado, staan voor de wind en het element lucht. Het zout en het voedsel op de ofrenda, en meer bepaald het brood, staat voor aarde en kaarsen voor vuur. Kaarsen worden dikwijls in de vorm van een kruis gezet om de vier windrichtingen voor te stellen, als een soort van kompas, zodat de geesten hun weg kunnen vinden. Helemaal in lijn met de functie van de ofrenda om de levenden en de geestenwereld samen te brengen.

Op alle drie niveau’s vind je een overdaad aan suikerschedeltjes (calaveras) en oranje bloemen. Bloemen zijn sowieso belangrijk op dit feest omdat ze staan voor de vergankelijkheid van het leven. Maar de bloemen die het meest worden gebruikt bij Dia De Los Muertes zijn goudsbloemen. De Mexicanen noemen ze cempasúchil, een verbastering uit het Nahuatl, de taal van de de Nahua, de oorspronkelijke bewoners van het huidige Mexico, die ook door de Tolteken en Azteken werd gesproken. Ze zijn dus één van die precolombiaanse tradities waar ik het eerder over had. De legende zegt dat de goudsbloem  of cempasúchil aan de Nahua geschonken werd door hun zonnegod Tonatiuh, zodat ze hun doden konden eren. 

In de periode rond Dia De Los Muertes gaan de mensen naar het kerkhof om de graven van hun overledenen proper te maken en te versieren. Overal worden oranje goudsbloemen en goudsbloemblaadjes gestrooid om de doden de weg te wijzen naar de ofrenda’s die voor hen worden opgetrokken en waar voedsel voor hen wordt klaargezet. De bloemblaadjes van de goudsbloem zouden ook zuiverend zijn. Op grond voor een ofrenda wordt ook dikwijls een kruis van bloemblaadjes gestrooid zodat de zielen die op bezoek komen gezuiverd worden van schuldgevoelens (en zonden, dat is de christelijke kant van het verhaal) als ze voor de ofrenda staan en op het kruis stappen.

Misschien is het toeval maar ook bij ons zijn het ook gele bloemen die we associeren met het kerkhof. Het zijn natuurlijk geen goudsbloemen maar gele chrysanten, typische herfstbloeiers.

Voedsel voor de doden

Niet alleen op de ofrenda’s, ook op het kerkhof zelf wordt voedsel en drank voor de overledenen geofferd.  Tijdens deze twee dagen worden de graven druk bezocht om herenigd te worden met de geesten van de overledenen en wordt er gezongen en gegeten et de spirits van de doden. Het voedsel dat voor de doden is voorzien wordt niet opgegeten: men gaat er van uit dat het voedsel geen voedingswaarde meer heeft omdat de zielen van de doden de ziel van het voedsel hebben opgegeten. 

Wij gaan vanavond ook samen eten en drinken met de geesten van de overledenen die jullie hebben uitgenodigd op het voorouderaltaar. We gaan dat doen in de vorm van een ‘Dumb supper’ of ‘Silent supper’. We gaan dus in stilte in contact met onze voorouders eten. 

Bronnen:

• https://thegracemuseum.org/learn/2020-11-4-dia-de-los-muertos-symbols-and-traditions/
• https://dayofthedeadrhg.wordpress.com/2018/03/14/the-3-tiers-of-the-ofrenda/
• https://libguides.ollusa.edu/diadelosmuertos/marigolds
• https://www.popsugar.com/shopping/holiday-gift-guide-49277906
• Building the Ofrenda: Nature's four elements important on Day of the Dead : https://www.youtube.com/watch?v=WwlutRrpeNg
• The Meaning of Ofrenda : https://www.youtube.com/watch?v=6YNe5CB8qxs
• https://nl.wikipedia.org/wiki/Dag_van_de_Doden
• https://www.learnreligions.com/feast-with-the-dead-2562707
• https://thecelticguide.com/james-a-mcquiston-ndash-dumb-supper-ndash-october-2019.html