Acer Betula Carpinus (Hagazussa)

De vorige keer dat we hadden afgesproken in de Hobokense Polder, regende het dat het goot en stonden we na een kwartier tot aan onze enkels in het water. Deze keer was het warm en zonnig, heerlijk weer voor een trage wandeling doorheen de wildernis. We hadden hier afgesproken om op zoek te gaan naar de inheemse bomen en struiken die hier in overvloed staan en onze kennis daarvan met elkaar te delen. In dit natuurgebied staan zo ongeveer alle inheemse boomsoorten die we in Vlaanderen kennen, de perfecte plek dus voor een praktijkles.

Elenor heeft kruidengeneeskunde gestudeerd en kon ons vertellen welke bomen goed waren voor wat. Ik moet toegeven dat dat traditionele aspect van de hekserij me wel interesseert maar niet genoeg om mijn aandacht lang vast te houden. Toen ik twaalf was, ontdekte ik in de boekenkast van mijn ouders een lijvig boekwerk van Reader’s Digest over geneeskrachtige planten. Dat fascineerde me enorm en ik heb zelfs een tijdje doosjes met verschillende gedroogde kruiden op mijn kamer verzameld, net zoals ik vroeger een herbarium had. Toen was de fun er af en ook al is de interesse gebleven, de praktijk van de kruidengeneeskunde is niks voor mij. Verder dan het obligate flesje essentiële olie van Tea Tree of Lavendel gaat mijn kruidenkastje niet (tenminste, zolang het niet over keukenkruiden gaat want dat kastje barst uit zijn voegen :-)).

Berk – Ruwe Berk (Betula Pendula) of Zilverberk: De berk is één van die bomen die voor veel verschillende dingen werd (en wordt) gebruikt. Het hout en de takken werden gebruikt om bezems van te maken en wandelstokken uit te snijden. De berk stond gekend om zijn zuiverende eigenschappen, niet alleen letterlijk in de volksgeneeskunde, maar ook spiritueel stond hij symbool voor vernieuwing en wedergeboorte, zuivering van ziel en lichaam en afscheid nemen van het verleden. De berk is de boom bij uitstek voor het oude gebruik van de mooi versierde meiboom, waar de mensen rond dansten om een rijke oogst en de zegen van de natuur af te roepen. Mei is de maand van het jonge leven en de berk staat daar symbool voor. Hij is verbonden met de jonge en vitale kracht van het voorjaar en de overvloed van de natuur. Er zijn verschillende volksgebruiken terug te vinden overal in Europa waar deze symboliek nog in weerklinkt.

De takken waarmee je jezelf slaat vooraleer je een zweethut in gaat om de doorbloeding te stimuleren en daardoor je lichaam te zuiveren zijn van berk. Berkenthee van berkenblaadjes dient als vochtafdrijver en bloedzuiveraar, en kan je gebruike tegen jicht en reuma. De jonge blaadjes wekken de eetlust op en kan je verwerken in salades of soepen. Ook het sap werd gebruikt omdat het zuiverend en versterkend zou zijn, een bron van eeuwige jeugd:

Maak omstreeks nieuwjaar een wigvormige insnijding in de stam van een flinke berk. Vang het vocht op in een blikje. Maak per stam maar één snede en gebruik die maar drie weken lang. Na gebruik de snede afdekken met een wond-afdekmiddel (verkrijgbaar bij het tuincentrum). Dit sap kunt u puur drinken, want het is lekker zoet, maar u kunt er ook wijn van maken op de volgende manier. Zet een pot met sap in een warme kamer en dek deze af met een doekje. Het sap gaat gisten en de suiker wordt in alcohol omgezet. Na zes weken is er een heerlijke zoete wijn ontstaan.

Een deel van de berken in de Hobokense Polder is afgestorven. Misschien dat de ophoging van de dijk nog niet zo lang geleden daar voor iets tussen zit. Ik denk dat het de bedoeling van Natuurpunt is, dat ze op den duur verdwijnen van het pad langsheen de Schelde. Hamamelis had graag een stukje van de glanzende stam van een dode berk meegenomen naar huis, voor het versieren van de kinderkamers, maar de takken bleken al te lang dood en de glanzende bast dof en dood.

 

Beuk (Fagus Sylvatica): Beuken zijn prachtige bomen met een mooie ronde kruin. Als je een kind een boom laat tekenen, dan tekent het een beuk. Ik herinner me hoe we als kind ooit een wandeling maakten naar het Kasteel de Burbure, waar een prachtige eik in het park vor het kasteel stond. Ik weet nog hoe onder de indruk ik was van de omvang van de stam van deze boom, die hier al honderden jaren leek te staan. Beuken blijken een geliefde boom in kasteeltuinen: ze werden aangeplant om ontzag in te boezemen en de grootsheid van de heer des huizes te benadrukken. Dat was in dit geval goed gelukt :-) Het nadeel van de pracht van de boom is dat het dikke bladerdak elk straaltje zonlicht tegennhoudt zodat er onder een beuk niks lijkt te willen groeien. Zelfs gras en brandnetels lijken het af te weten.

Het woord “beuk”is afgeleid van het Middel-Nederlands boeke, boec, boke en is verwant met het Gotisch boke dat 'letter' betekent. De eerste 'boeken' van de Germanen waren in beukenschors gegrifte lettertekens. Daarmee zijn we aanbeland bij een oud gebruik: omdat de beuk in mei bloeit, is het een oude traditie om je naam en die van je geliefde in de bede stam van een beuk te kerven.

Eik – wintereik (Quercus Petraera) en zomereik (Quercus Robur):  Er bestaan verschillende soorten eiken, maar de geneeskrachtige soorten zijn de zomer - en wintereik. De bladeren van de zomereik hebben geen of een kort steeltje, hun eikels hangen dan wel weer aan een lang steeltje. Dat is omgekeerd bij de wintereik: die heeft blaadjes aan een lang steeltje en eikels aan een kort steeltje. Het blad van de Wintereik is ook lichter van kleur dan dat van de Zomereik. Geen van ons drieën wisten we nog wat het verschil was tussen beide bomen en we waren vergeten een Flora mee te nemen. Het enige verschil dat ons opviel was dat er bomen bij waren met bladeren die veel donkerder waren. Ik weet het nog altijd niet zeker maar ik denk dat ze allebei in de Hobokense Polder voorkomen.

Al in de prehistorie werd de Eik gezien als een heilige boom. Het komt echt niet alleen door de populariteit van Asterix dat eiken nog steeds in verband worden gebracht met druiden :-). Ik was dus niet verbaasd toen ik las dat  het woord Druide en het woord Eik etymologisch verwant blijken te zijn. De eik is in alle culturen van Europa een heilige boom. Het is dan ook de sterkste, grootste en nutigste boom uit onze contreien en hij kan duizenden jaren oud worden. Voor de mens overging op landbouw, waren eikels overigens ook een belangrijke voedselbron.

Zowat in alle oude culturen werden eiken in verband gebracht met de goden. Voor de Grieken en de Romeinen stond de eik symbool voor hun oppergod Zeus en Jupiter. De keizer droeg een gouden krans van eikenbladeren. Ook de beelden van de goden kregen een krans van eikenbladeren. Ook voor de Kelten stond de eik symbool voor één van hun hoogste goden. Het is nie helemaal zeker mmaar men gaat er van uit dat het om Esus gaat, een god die overeen zou komen met Jupiter en Zeus. De druiden hielden hun rituelen onder eikebomen, er werd recht onder gesproken en bij mensenoffers werden de slachtoffers getooid met eikenbladeren. De Germanen vereerden Thor onder een eik.

De Eik staat voor moed en kracht, edelmoedigheid en rechtschapenheid. Een met mos begroeide Eik staat voor mildheid. De kracht van de eik kan ons versterken en beschermen. Verhoogt de weerstand. Als je op zoek gaat naar correspondenties: Eik – mannelijk – Zon – Vuur – Goden & godinnen (Dagda, Dianus, Jupiter, Thor, Zeus, Herne, Janus, Rhea, Cybele, Hecate, Pan, Erato) – wordt gebruikt voor bescherming, gezondheid, geld, genezen, potentie, vruchtbaarheid, geluk.

De Germanen beschouwden eiken als bomen van vrede die niet zomaar mochten worden omgehakt. De heilige eikenbossen van de Germanen vinden we nog terug in de etymologie van veel naamsplaatsen: de Lo in Koningslo, Kesel-Lo, enz. ... komt van het Germaanse ‘loh’ dat heilig bos betekent. Na de komst van het christendom werden eiken als iets duivels gezien – heksen zouden rond eiken dansen tijdens hun sabbats – en werden veel bossen omgehakt. Maar het geloof in eiken bleek minder gemakkelijk uit te roeien dan verwacht en dus werd de eik getransfereerd naar Maria. Veel Mariakapelletjes worden naast of in een eik gehangen.

In de folklore komt eik dus veelvuldig voor. Twee eikentakken, samengebonden met een rode draad zodat ze samen een gelijkbenig kruis vormen, zijn een krachtige bescherming tegen het kwaad en kunnen voor dit doel in huis worden gehangen. Eikels gehangen in raamopeningen beschermen tegen de bliksem. Als je een vallend eikenblad vangt in de herfst, word je niet ziek in de winter. Wanneer een ziek persoon een vuur maakt van eikenhout, wordt hij gereinigd van de ziekte. Draag een eikel tegen ziekte en pijn, voor een lang leven en om je jeugdigheid te bewaren. Het dragen van een eikel bevordert ook de vruchtbaarheid en versterkt de seksuele potentie. Als je een eikel bij je draagt, beschermen ze tegen allerlei narigheid. Een eikel planten bij nieuwe maan verzekert je dat je geld zult krijgen in de nabije toekomst. Een stukje eik bij je dragen brengt altijd geluk aan.

 

Lijsterbes (Sorbus Aecuparia): De boom wordt lijsterbes genoemd omdat lijsters en andere vogels dol op de bessen zijn. Die feloranje bessen zijn dan ook heel herkenbaar. Ze zitten bomvol vitamine C. In Engeland maken ze er een gelei van die traditioneel bij wild wordt gegeten. Ze worden ook verwerkt in alcoholische dranken en wijn.

De Europese lijsterbes heeft een lange traditie in de mythologie en folklore. In de Griekse mythologie verliest Hebe door onachtzaamheid haar bokaal met verjongende ambrosia aan demonen. De goden sturen een adelaar om de bokaal te redden. De veren en de druppels bloed die de adelaar verloor in de strijd tegen de demonen vielen op de aarde, waar deze veranderden in lijsterbes bomen. De bladeren doen daarom denken aan adelaarsveren en de bessen aan de bloeddruppels.  In de Noorse mythologie werd de eerste vrouw van een lijsterbesboom gemaakt. Daarnaast redde een buigende lijsterbes het leven van de god Thor, toen hij in de Onderwereld door een snel kolkende rivier werd meegesleurd.

De lijsterbes was een magische boom die bescherming bood tegen het kwade. Op schepen werd lijsterbes meegenomen om stormen te voorkomen, in huizen beschermde het tegen onweer en op graven tegen spoken. Door lijsterbestakken aan de stallen te hangen, kon ook het vee beschermd worden. De staf van druïdes werd meestal van lijsterbeshout gemaakt. Ook wichelroedes werden van lijsterbes gemaakt en het blad en de bessen werden dikwijl stoegevoegd aan wierook om te helpen bij het voorspellen van de toekomst. In Scandinavië werden het aantal bessen aan de lijsterbes geteld om te voorspellen hoe hard de winter zou gaan worden ...  Voor het kerven de heilige runen werden ook bij voorkeur stokken van lijsterbessenhout gebruikt.

Lijsterbes werkt urinedrijvend, weerstandverhogend en immuunsysteemversterkend (doordat de bessen tjokvol vitamine C zitten). De looi-en bitterstoffen bevorderen de eetlust. Het kan  ook helpen bij diarree. Lijsterbes bevat (para-)sorbinezuur, dat vanaf de jaren 60 gebruikt wordt als conserveermiddel in voedsel en cosmetica. De bessen zijn rauw giftig omdat ze blauwzuur bevatten, maar zolang ze onrijp zijn, zijn ze ook helemaal niet lekker. Door alleen goed gerijpte bessen te plukken (vanaf september) en die een nachtje in een azijnoplossing te leggen en daarna te koken verdwijnt de bitterheid en de giftigheid.

Recept lijsterbesgelei: Volkomen rijpe, maar nog niet melige bessen verzamelen, stelen verwijderen. In een pan met water overgieten en langzaam zacht koken. Zeven en wegen: 500 g sap, 500 g suiker. Inkoken tot een druppel op een bord direct stijf wordt. Bewaren in glazen potjes. De gelei is vooral geschikt om andere fruitconfituren extra op smaak te brengen.

Er staan uiteraard nog veel meer bomen dan deze paar. We herkenden Linde, Meidoorn en Sleedoorn, Esdoorn, Es, Vlier, Amerikaanse Eik, Okkernoot, Hazelaar, Taxus en Wilde Appel. Zowat het hele Kelische bomenalfabet, grapten we lachend tegen elkaar.

Terwijl we zo doorheen het natuurgebied liepen, begon de invloed van de nauur zich langzamerhand te doen gelden en werd wat begonnnen was als een les kruidenkunde meer en meer een verkwikkende zomerwandeling. Terwijl Elenor en Hamamelis tips en tricks uitwisselden – ze hebben allebei ook een mooie grote tuin, in tegenstelling tot mijn voorschootje verdord gras – genoot ik gwoon van de avond, van het feit dat je hier op vijf minuutjes rijden bent van het centrum van Antwerpen en niks hoort behalve het ruisen van de wind in de bomen en het geristel en gekwetter van vogels, van het wijdse zicht op de Schelde (ik heb nooit begrepen waarom een stad met zo’n majestueuze rivier zo met zijn rug naar het water leeft) en de ondergaande zon die weerkaatste op het water, van de glimps van de kleine konikpaardjes tussen de bomen, ... Eerlijk gezegd, de bomen an sich konden me helemaal gestolen worden ...:-)

Na een deugddoende wandeling, liepen we terug naar de grote weide. Die was versgemaaid en het was warempel zelfs droog genoeg om te gaan zitten. Daar zal het warme weer van de afgelopen dagen wel voor iets tussengezeten hebben. We lieten het zwartebessensap rondgaan en dronken ongegeneerd van de bus. Het was perfect.

Meer info over bomen in de mythologie en de folklore, en waar je ze voor kan gebruiken:

•  http://plazilla.com/eetbare-bomen-in-nederland
• http://www.kruidenkorf.nl/index.php?option=com_content&view=article&id=24&Itemid=17
• http://www.stemderbomen.nl/