Brigindu ... of toch niet?
Zoals reeds gezegd bestond het keltische pantheon uit honderden verschillende goden. Die werden niet allemaal door alle kelten aanbeden. Elke keltische stam had waarschijnlijk zijn eigen goden die wel dezelfde functies vervulden als die van de andere stammen. Elke stam zal wel zijn eigen beschermgod hebben gehad of een godin die over de vruchtbaarheid waakte enz. …
Eigenlijk weten we zo goed als niets van de keltische goden. Behalve archeologische vondsten met inscripties – voor zover die bestaan – en de door de Ierse monniken opgeschreven mythologie van Ierland en Wales zijn er eigenlijk geen historische bronnen waaruit we hun namen zouden kunnen halen.
Het blijkt ook dat de namen die we wel terugvinden veelal titels zijn of aanroepingen, eerder dan de echte naam van de godheid in kwestie. Misschien dat de eigenlijke namen van de goden zelf te veel kracht in zich hadden of te heilig waren om zomaar te worden gebruikt?
Er zijn slechts een paar goden en godinnen die we – mits regionale taalverschillen – terugvinden in verschillende regio’s, zodat we kunnen aannemen dat ze door grotere groepen kelten werden aanbeden. Brigindu is er daar een van.
De naam Brigindu bevat het woordje Brig, dat “verheven” of “hoog” betekent. Het houdt ook de betekenis van kracht en energie in zich, van macht, en het verwijst ook naar vlammen.
Er zijn verschillende goden, godinnen en heiligen die allemaal Brig in hun naam hebben en op wie die betekenis inderdaad betrekking zou kunnen hebben. De drie gekendste godinnen in dat geval – en waarvoor ook archeologische bewijzen zijn gevonden – zijn de Gallische Brigandu, de Britse Brigantia en de Ierse Brighit. Het is niet helemaal zeker of ze wel alledrie dezelfde godin zijn, al zouden er inscripties zijn die die theorie ondersteunen. Maar zoals altijd bij de kelten: we weten eenvoudigweg te weinig over hen om dat met zekerheid te kunnen stellen.
De meeste heksen geloven echter wel dat het om één en dezelfde pan-keltische godin gaat en ik moet toegeven dat ik daar ook toe neig. Ik geloof echter wel dat volgens mij de Gallische Brigandu er eerst was en pas later Brighit en Brigantia is geworden, toen de kelten haar meenamen over het kanaal, net zoals Sint-Brighit in Ierland de “geëvolueerde” versie is van de oudere godin.
Er is bijzonder weinig informatie over Brigindu. De weinige referenties die er rond haar te vinden zijn doen vermoeden dat ze een godin van de vruchtbaarheid, van de kunsten/ambachten en van heling is, net zoals haar naamgenoten Brigantia en Brighit waar we meer van weten.
Brigantia was de moedergodin van de Briganten, een Belgische stam van Galliërs die het kanaal overstak naar Groot-Brittannië en daar later overigens ook hun naam aan gaven). Wie haar beeltenis ziet, denkt meteen aan de Romeinse Minerva. Door de Romeinen wordt ze overigens met Minerva geïdentificeerd. Brigantia zorgde voor de bescherming en veiligheid van de stam, voor vruchtbaarheid en welvaart. Ze was ook de godin van de kunsten en dan vooral van de dichtkunst, wat in een orale maatschappij een belangrijk element van de geschiedenis en het geheugen van de stam vormt. Ze werd tevens in verband gebracht met rivieren en bronnen. Brigantia droeg een speer, een appel en een kroon, die alledrie symbool staan voor de bescherming die de godin aan haar stam bood. Die drie symbolen zien we overigens nog steeds terug in de kroonjuwelen van Groot-Brittannië: de appel van macht (met het kruis er bovenop), de scepter (de speer) en de kroon.
Het is trouwens Cartimandua, de koningin van de Briganten die jarenlang de Romeinen uit haar gebied wist te weren, die figuur heeft gestaan voor Brittannia, de verpersoonlijking van het eiland en symbool van het Britse keizerrijk.
Over Brighit is eigenlijk niet zoveel meer geweten uit de geschriften. Er wordt summier naar haar verwezen in de geschriften van de Ierse monniken – zo summier zelfs dat sommigen beweren dat ze met opzet is weggelaten omdat ze zo’n belangrijke heidense godheid was dat men haar liever vergat .
Brighit zou de godin van de dichters zijn geweest en als dusdanig de inspiratiebron voor het Ogham alfabet. Haar zussen, die ook alletwee Brighit heetten, waren de godinnen van respectievelijk heling en smeedkunst. Ze was dus een drievoudige godin, maar niet één van het type meisje-moeder-oude vrouw maar van drie verschillende functies die belangrijk waren voor een volk van landbouwers en ambachtslieden.
Sommige bronnen zeggen dat Brighit de godin was van de krijgers zonder land, een krijgsgodin. Ze was dus een godin voor alle lagen van de bevolking maar wel gelieerd aan het land en de vruchtbaarheid, net zoals Brigantia, al is deze laatste een veel krijgshaftiger beschermvrouwe dan Brighit. Het lijkt wel of ze, naarmate Brigindu evolueerde naar Brighit, meer en meer een “huiselijke” godin werd, wat overeenkomt met de evolutie van de kelten van een oorlogszuchtig volk van krijgers naar een volk van landbouwers en ambachtslui.
In de Ierse mythologie, die de Ierse monniken ons hebben nagelaten, wordt Brighit voorgesteld als dochter van de Dagda, vrouw van Bres, heerser van de Tuatha Dé Danann. Als haar zoon Ruadhán wordt gedood jammert ze het uit, vandaar het Ierse gebruik om te weeklagen bij het doodsbed.
Brighit zou ook de beschermvrouwe van de huisdieren en het vee geweest zijn, ze zorgde voor vruchtbaarheid en groei, ze bracht genezing en hielp vrouwen bij het krijgen van kinderen.
Wat we verder nog weten van Brighit halen we uit de verhalen over Sint-Brighit, waarvan wordt aangenomen dat ze een verchristelijkte versie is van de oude godin. In tegenstelling tot sommige andere goden werd die niet gedemoniseerd maar gepromoveerd tot heilige. Er zijn een aantal volksverhalen en –gebruiken die met Sint-Brighit worden geassocieerd en die misschien veel oudere gebruiken zijn die teruggaan op de heidense godin. Het is echter wel moeilijk om uit te maken wat er door de monniken later bij werd gefantaseerd, een gebruik dat veel voorkwam om verhalen op te smukken. Het staat ook vast dat sommige heilige plekken, verhalen en volksgebruiken die vroeger met andere goden en godinnen of heiligen werden geassocieerd later aan Sint-Brighit werden toegeschreven, naarmate ze belangrijker werd.
De vroegste verhalen die we over haar vinden dateren uit de vroege Middeleeuwen, een jaar of 500 na Christus, vele honderden jaren nadat ze zogezegd zou hebben geleefd. Het zijn bijna steeds verchristelijkte versies van verhalen over de godin Brighit of andere godinnen, of zelfs een combinatie.
Sint-Brighits kerk staat in Kildare, waar haast zeker vroeger een voor-christelijk heiligdom moet hebben gestaan. De legende zegt dat ze abdis was in het klooster dat zij daar had gesticht. Ze zou de dochter zijn geweest van een heidense stamleider en een Pictische christelijke slavin, en werd vernoemd naar de godin Brighit waar haar vader zo sterk in geloofde. Volgens de verhalen was ze genereus en goedhartig en gaf ze alles weg aan de armen. Uiteraard ging ze tegen de wensen van haar vader in het klooster.
Een andere legende vertelt over een orde van priesteressen van de godin Brighit, die door Sint-Patrick werden gekerstend en een christelijke orde van nonnen werd, waar Sint-Brighit natuurlijk de abdis van bleef. In het heiligdom van Brighit werd een eeuwig vuur brandend gehouden ter ere van de godin, door negentien priesteressen. De nieuwe nonnen bleven het vuur brandend houden maar gaven er een christelijke draai aan, en het werd pas gedoofd in de 18de eeuw, op bevel van hun bisschop, toen de Brigitinnen zich niet wilden onderwerpen aan de inspectie van de lokale priester. Dat vuur brandt trouwens opnieuw: in 1996 werd het door de Brigitinnen terug aangestoken.
Volgens moderne historici is niets daarvan waar en waren de monniken van Kildare gewoon heel slim en goed in het verzorgen van hun PR … Alleszins is Sint-Brighit één van de belangrijkste Ierse heiligen, samen met Sint-Patrick en Sint-Columba, en wordt ze aanroepen als de patroonheilige van Ierland.
Sint-Brighit staat eigenlijk voor hetzelfde als waar Brighit zelf vroeger voor stond. Er zijn ontelbare bronnen aan haar gewijd, waarvan gezegd wordt dat ze genezing brengen. Er wordt gezegd dat ze Maria hielp bij de bevalling van Jezus en dus wordt ze aanbeden bij bevalingen en is de patrones van de vroedvrouwen. Ze is de beschermvrouwe van de kunsten en het leren. Ze stichtte haar eigen school die de prachtigste verluchte manuscripten voortbracht.
Sint-Brighit heeft overigens haar naamdag op 1 februari, toevallig ook de dag van Imbolc, het feest van haar heidense naamgenoot Brighit.
Volgens de Schotse folklore wordt de winter geregeerd door een gruwelijke oude heks, de Calleagh Bheur, die op Imbolc verandert in een mooi jong meisje – Bride, nog een versie van Brigindu – dat het licht en de lente weer met zich meebrengt, om op Samhain terug te veranderen in de oude vrouw. In sommige versies van het verhaal verandert Bride de oude vrouw in een steen die terug wakker wordt op Samhain en de winter weer in het land brengt.
Imbolc is alleszins een vuurfeest dat de terugkeer van het licht wil vieren. In tegenstelling tot het nu populaire geloof is Brigindu geen maangodin maar een zonnegodin, wat ook wijst op een oude religie. De meeste oude religies zien de zon als de bron van het leven op aarde. Zonder de zon gaat alles dood. De zon staat voor macht, glorie, verlichting (ook figuurlijk), levenskracht. De tegenstelling zon/mannelijk/licht versus maan/vrouwelijk/donker is er pas veel later gekomen. Alleen de Griekse en Romeinse goden en godinnen – die door de veroveringsdrang van Caesar in onze gewesten aan belang wonnen en dus ook bij hedendaagse heidenen heel populair zijn – lijken op het eerste gezicht een beetje de uitzondering op de regel.
Het verhaal gaat dat Brigindu/Brighit werd geboren bij zonsopgang en dat een enorme straal van vlammen uit haar voorhoofd sprong en zo groot was dat hij voorbij de wereld ging, tot aan de onderwereld. Ik moet hierbij denken aan het verhaal van de wereldboom die alle werelden verbindt. Zo boven, zo beneden. Het voelt alsof alle puzzelstukjes op zijn plaats vallen.
Eigenlijk weten we zo goed als niets van de keltische goden. Behalve archeologische vondsten met inscripties – voor zover die bestaan – en de door de Ierse monniken opgeschreven mythologie van Ierland en Wales zijn er eigenlijk geen historische bronnen waaruit we hun namen zouden kunnen halen.
Het blijkt ook dat de namen die we wel terugvinden veelal titels zijn of aanroepingen, eerder dan de echte naam van de godheid in kwestie. Misschien dat de eigenlijke namen van de goden zelf te veel kracht in zich hadden of te heilig waren om zomaar te worden gebruikt?
Er zijn slechts een paar goden en godinnen die we – mits regionale taalverschillen – terugvinden in verschillende regio’s, zodat we kunnen aannemen dat ze door grotere groepen kelten werden aanbeden. Brigindu is er daar een van.
De naam Brigindu bevat het woordje Brig, dat “verheven” of “hoog” betekent. Het houdt ook de betekenis van kracht en energie in zich, van macht, en het verwijst ook naar vlammen.
Er zijn verschillende goden, godinnen en heiligen die allemaal Brig in hun naam hebben en op wie die betekenis inderdaad betrekking zou kunnen hebben. De drie gekendste godinnen in dat geval – en waarvoor ook archeologische bewijzen zijn gevonden – zijn de Gallische Brigandu, de Britse Brigantia en de Ierse Brighit. Het is niet helemaal zeker of ze wel alledrie dezelfde godin zijn, al zouden er inscripties zijn die die theorie ondersteunen. Maar zoals altijd bij de kelten: we weten eenvoudigweg te weinig over hen om dat met zekerheid te kunnen stellen.
De meeste heksen geloven echter wel dat het om één en dezelfde pan-keltische godin gaat en ik moet toegeven dat ik daar ook toe neig. Ik geloof echter wel dat volgens mij de Gallische Brigandu er eerst was en pas later Brighit en Brigantia is geworden, toen de kelten haar meenamen over het kanaal, net zoals Sint-Brighit in Ierland de “geëvolueerde” versie is van de oudere godin.
Er is bijzonder weinig informatie over Brigindu. De weinige referenties die er rond haar te vinden zijn doen vermoeden dat ze een godin van de vruchtbaarheid, van de kunsten/ambachten en van heling is, net zoals haar naamgenoten Brigantia en Brighit waar we meer van weten.
Brigantia was de moedergodin van de Briganten, een Belgische stam van Galliërs die het kanaal overstak naar Groot-Brittannië en daar later overigens ook hun naam aan gaven). Wie haar beeltenis ziet, denkt meteen aan de Romeinse Minerva. Door de Romeinen wordt ze overigens met Minerva geïdentificeerd. Brigantia zorgde voor de bescherming en veiligheid van de stam, voor vruchtbaarheid en welvaart. Ze was ook de godin van de kunsten en dan vooral van de dichtkunst, wat in een orale maatschappij een belangrijk element van de geschiedenis en het geheugen van de stam vormt. Ze werd tevens in verband gebracht met rivieren en bronnen. Brigantia droeg een speer, een appel en een kroon, die alledrie symbool staan voor de bescherming die de godin aan haar stam bood. Die drie symbolen zien we overigens nog steeds terug in de kroonjuwelen van Groot-Brittannië: de appel van macht (met het kruis er bovenop), de scepter (de speer) en de kroon.
Het is trouwens Cartimandua, de koningin van de Briganten die jarenlang de Romeinen uit haar gebied wist te weren, die figuur heeft gestaan voor Brittannia, de verpersoonlijking van het eiland en symbool van het Britse keizerrijk.
Over Brighit is eigenlijk niet zoveel meer geweten uit de geschriften. Er wordt summier naar haar verwezen in de geschriften van de Ierse monniken – zo summier zelfs dat sommigen beweren dat ze met opzet is weggelaten omdat ze zo’n belangrijke heidense godheid was dat men haar liever vergat .
Brighit zou de godin van de dichters zijn geweest en als dusdanig de inspiratiebron voor het Ogham alfabet. Haar zussen, die ook alletwee Brighit heetten, waren de godinnen van respectievelijk heling en smeedkunst. Ze was dus een drievoudige godin, maar niet één van het type meisje-moeder-oude vrouw maar van drie verschillende functies die belangrijk waren voor een volk van landbouwers en ambachtslieden.
Sommige bronnen zeggen dat Brighit de godin was van de krijgers zonder land, een krijgsgodin. Ze was dus een godin voor alle lagen van de bevolking maar wel gelieerd aan het land en de vruchtbaarheid, net zoals Brigantia, al is deze laatste een veel krijgshaftiger beschermvrouwe dan Brighit. Het lijkt wel of ze, naarmate Brigindu evolueerde naar Brighit, meer en meer een “huiselijke” godin werd, wat overeenkomt met de evolutie van de kelten van een oorlogszuchtig volk van krijgers naar een volk van landbouwers en ambachtslui.
In de Ierse mythologie, die de Ierse monniken ons hebben nagelaten, wordt Brighit voorgesteld als dochter van de Dagda, vrouw van Bres, heerser van de Tuatha Dé Danann. Als haar zoon Ruadhán wordt gedood jammert ze het uit, vandaar het Ierse gebruik om te weeklagen bij het doodsbed.
Brighit zou ook de beschermvrouwe van de huisdieren en het vee geweest zijn, ze zorgde voor vruchtbaarheid en groei, ze bracht genezing en hielp vrouwen bij het krijgen van kinderen.
Wat we verder nog weten van Brighit halen we uit de verhalen over Sint-Brighit, waarvan wordt aangenomen dat ze een verchristelijkte versie is van de oude godin. In tegenstelling tot sommige andere goden werd die niet gedemoniseerd maar gepromoveerd tot heilige. Er zijn een aantal volksverhalen en –gebruiken die met Sint-Brighit worden geassocieerd en die misschien veel oudere gebruiken zijn die teruggaan op de heidense godin. Het is echter wel moeilijk om uit te maken wat er door de monniken later bij werd gefantaseerd, een gebruik dat veel voorkwam om verhalen op te smukken. Het staat ook vast dat sommige heilige plekken, verhalen en volksgebruiken die vroeger met andere goden en godinnen of heiligen werden geassocieerd later aan Sint-Brighit werden toegeschreven, naarmate ze belangrijker werd.
De vroegste verhalen die we over haar vinden dateren uit de vroege Middeleeuwen, een jaar of 500 na Christus, vele honderden jaren nadat ze zogezegd zou hebben geleefd. Het zijn bijna steeds verchristelijkte versies van verhalen over de godin Brighit of andere godinnen, of zelfs een combinatie.
Sint-Brighits kerk staat in Kildare, waar haast zeker vroeger een voor-christelijk heiligdom moet hebben gestaan. De legende zegt dat ze abdis was in het klooster dat zij daar had gesticht. Ze zou de dochter zijn geweest van een heidense stamleider en een Pictische christelijke slavin, en werd vernoemd naar de godin Brighit waar haar vader zo sterk in geloofde. Volgens de verhalen was ze genereus en goedhartig en gaf ze alles weg aan de armen. Uiteraard ging ze tegen de wensen van haar vader in het klooster.
Een andere legende vertelt over een orde van priesteressen van de godin Brighit, die door Sint-Patrick werden gekerstend en een christelijke orde van nonnen werd, waar Sint-Brighit natuurlijk de abdis van bleef. In het heiligdom van Brighit werd een eeuwig vuur brandend gehouden ter ere van de godin, door negentien priesteressen. De nieuwe nonnen bleven het vuur brandend houden maar gaven er een christelijke draai aan, en het werd pas gedoofd in de 18de eeuw, op bevel van hun bisschop, toen de Brigitinnen zich niet wilden onderwerpen aan de inspectie van de lokale priester. Dat vuur brandt trouwens opnieuw: in 1996 werd het door de Brigitinnen terug aangestoken.
Volgens moderne historici is niets daarvan waar en waren de monniken van Kildare gewoon heel slim en goed in het verzorgen van hun PR … Alleszins is Sint-Brighit één van de belangrijkste Ierse heiligen, samen met Sint-Patrick en Sint-Columba, en wordt ze aanroepen als de patroonheilige van Ierland.
Sint-Brighit staat eigenlijk voor hetzelfde als waar Brighit zelf vroeger voor stond. Er zijn ontelbare bronnen aan haar gewijd, waarvan gezegd wordt dat ze genezing brengen. Er wordt gezegd dat ze Maria hielp bij de bevalling van Jezus en dus wordt ze aanbeden bij bevalingen en is de patrones van de vroedvrouwen. Ze is de beschermvrouwe van de kunsten en het leren. Ze stichtte haar eigen school die de prachtigste verluchte manuscripten voortbracht.
Sint-Brighit heeft overigens haar naamdag op 1 februari, toevallig ook de dag van Imbolc, het feest van haar heidense naamgenoot Brighit.
Volgens de Schotse folklore wordt de winter geregeerd door een gruwelijke oude heks, de Calleagh Bheur, die op Imbolc verandert in een mooi jong meisje – Bride, nog een versie van Brigindu – dat het licht en de lente weer met zich meebrengt, om op Samhain terug te veranderen in de oude vrouw. In sommige versies van het verhaal verandert Bride de oude vrouw in een steen die terug wakker wordt op Samhain en de winter weer in het land brengt.
Imbolc is alleszins een vuurfeest dat de terugkeer van het licht wil vieren. In tegenstelling tot het nu populaire geloof is Brigindu geen maangodin maar een zonnegodin, wat ook wijst op een oude religie. De meeste oude religies zien de zon als de bron van het leven op aarde. Zonder de zon gaat alles dood. De zon staat voor macht, glorie, verlichting (ook figuurlijk), levenskracht. De tegenstelling zon/mannelijk/licht versus maan/vrouwelijk/donker is er pas veel later gekomen. Alleen de Griekse en Romeinse goden en godinnen – die door de veroveringsdrang van Caesar in onze gewesten aan belang wonnen en dus ook bij hedendaagse heidenen heel populair zijn – lijken op het eerste gezicht een beetje de uitzondering op de regel.
Het verhaal gaat dat Brigindu/Brighit werd geboren bij zonsopgang en dat een enorme straal van vlammen uit haar voorhoofd sprong en zo groot was dat hij voorbij de wereld ging, tot aan de onderwereld. Ik moet hierbij denken aan het verhaal van de wereldboom die alle werelden verbindt. Zo boven, zo beneden. Het voelt alsof alle puzzelstukjes op zijn plaats vallen.
Reacties