De Beer en de Winterkoning
Met tegenzin legde ik het boek weg: deel drie van de Winternacht-trilogie van Katherine Arden. Boek 1 was ik aarzelend begonnen, boek 2 had me bij de keel gegrepen en na boek 3 had ik zowaar last van ontwenningsverschijnselen. :-)
Katherine Arden neemt ons mee naar het Rusland van de vroege middeleeuwen, de tijd voordat het Christendom helemaal vaste voet aan wal kreeg in het oude Roes, zoals zij het noemt. De wereld is nog jong en magisch, vol bossen, vol sneeuw, vol sfeer, vol magische wezens die niemand kan zien. We volgen de lotgevallen van de jonge Vasja, een meisje dat over bijzondere gaven beschikt en de tsjerti kan zien, de Russische versie van het kleine volkje. Het leven in het oude Rusland is hard en sommige tsjerti helpen graag een handje, maar enkel diegenen die een goede band met hen onderhouden en hen van voedsel voorzien. Een stuk brood en een glas melk kan wonderen doen.
We bevinden ons echter op dat kantelpunt in de geschiedenis waarop de christelijke kerk en de wetenschap hun intrede doen en de mythische onzichtbare wezens afdoen als wezens uit sprookjes voor kinderen: de oude tradities verzwakken en de tsjerti ook. Desondanks bleven de oude gebruiken in Rusland bestaan, werden de oude verhalen nog steeds verteld en was dvojeverieje – het naast elkaar bestaan van twee geloven, het orthodoxe christendom en het oude heidendom – de normaalste zaak van de wereld, tot aan de Russische revolutie die alle vormen van religie onderdrukte.
Eén van de spirits die centraal staat in de sprookjesachtige trilogie is Morozko, de Winterkoning. Net als alle spirits is hij wispelturig: soms goedaardig, soms kwaadaardig, al naargelang zijn goesting. Hij komt in tig Russische sprookjes voor en is het best gekend als zijn brave alter ego Ded Moroz, de Russische tegenhanger van de kerstman. De oorsprong van Koning Winter is echter te vinden bij Chernobog, de machtige “zwarte god” van de dood en van de winter. Hij wordt dikwijls gezien als kwaadaardig, maar hij was eerder neutraal en kon je zelfs beschermen tegen het kwaad. Er is overigens een oude profetie die zegt dat Chernobog een beker heeft die druppel per druppel wordt gevuld telkens iemand iets kwaads doet. Als de beker vol is, dan zal de god hem uitgieten en op die plek zal gedurende honderd jaar giftig zwart gras groeien. Interessant als je weet dat de naam Chernobyl letterlijk “Zwart Gras” betekent …
Met de hulp van Morozko gaat Vasja het gevecht aan met Medved, het alter ego van Belobog. Belobog, de “witte god” van het zonlicht en van de zomer, is de tegenhanger van Chernobog. De twee broers zijn in een constant gevecht verwikkeld. Zeer herkenbaar, denk aan het verhaal van de Eikkoning en de Hulstkoning.
Medved is het Russische woord voor Beer, hét typische Russische dier dat het symbool van de Russische natie is geworden. Er zitten meer beren in de Russische wouden dan in de rest van Europa samen. Het is ook hét best van de zomer, want in de winter slaapt hij. Die strijd tussen Morozko en zijn broer – tegen de achtergrond van het besneeuwde landschap op het hoogtepunt van Morozko’s kracht en de diepe groene wouden als Medved op zijn sterkst is – is het échte verhaal van de trilogie. Het is de eeuwige strijd tussen licht en duister, zomer en winter, chaos en orde, leven en dood.
In tegenstelling tot het cliché rond Chernobog wordt Morozko in de boeken niet gezien als de slechterik. Die rol is – verfrissend – weggelegd voor Medved, de grillige Beer die diep in het woud leeft. Hij is een vorm van de Groene Man, de verpersoonlijking van de groene natuur en het land. Het land is niet braaf en welwillend, zoals we graag denken, maar gevaarlijk en wispelturig. Zoals de mensen die vroeger van het land moesten leven heel goed wisten, zit er een duister kantje aan en is de natuur ons niet altijd goed gezind. Als we niet opletten, pakt het ons. Dat was zo in vroeger tijden en dat is nog altijd zo. Wij zijn dat enkel niet meer gewend, al kan dat misschien snel weer veranderen in deze tijden van klimaatverandering…
Wat elke heks diep vanbinnen al lang weet, wordt ook duidelijk in de loop van de trilogie: geen van beide broers mag winnen. Ze zijn aan elkaar gewaagd en beide zijn noch helemaal goed, noch helemaal kwaad. Net zoals de natuur niet goed of niet kwaad is. Om alles te laten draaien, zijn ze allebei nodig, in evenwicht. Samen zijn ze de natuur! Zonder de lente en de zomer zou er niets groeien en zouden we doodgaan van de honger. Zonder de herfst en de winter zou de oogst worden opgevreten door beestjes (en wij door de muggen). De dood maakt plaats voor nieuw leven. Zo is het altijd geweest en zo zal het altijd zijn.
Bronnen:
Katherine Arden neemt ons mee naar het Rusland van de vroege middeleeuwen, de tijd voordat het Christendom helemaal vaste voet aan wal kreeg in het oude Roes, zoals zij het noemt. De wereld is nog jong en magisch, vol bossen, vol sneeuw, vol sfeer, vol magische wezens die niemand kan zien. We volgen de lotgevallen van de jonge Vasja, een meisje dat over bijzondere gaven beschikt en de tsjerti kan zien, de Russische versie van het kleine volkje. Het leven in het oude Rusland is hard en sommige tsjerti helpen graag een handje, maar enkel diegenen die een goede band met hen onderhouden en hen van voedsel voorzien. Een stuk brood en een glas melk kan wonderen doen.
We bevinden ons echter op dat kantelpunt in de geschiedenis waarop de christelijke kerk en de wetenschap hun intrede doen en de mythische onzichtbare wezens afdoen als wezens uit sprookjes voor kinderen: de oude tradities verzwakken en de tsjerti ook. Desondanks bleven de oude gebruiken in Rusland bestaan, werden de oude verhalen nog steeds verteld en was dvojeverieje – het naast elkaar bestaan van twee geloven, het orthodoxe christendom en het oude heidendom – de normaalste zaak van de wereld, tot aan de Russische revolutie die alle vormen van religie onderdrukte.
Eén van de spirits die centraal staat in de sprookjesachtige trilogie is Morozko, de Winterkoning. Net als alle spirits is hij wispelturig: soms goedaardig, soms kwaadaardig, al naargelang zijn goesting. Hij komt in tig Russische sprookjes voor en is het best gekend als zijn brave alter ego Ded Moroz, de Russische tegenhanger van de kerstman. De oorsprong van Koning Winter is echter te vinden bij Chernobog, de machtige “zwarte god” van de dood en van de winter. Hij wordt dikwijls gezien als kwaadaardig, maar hij was eerder neutraal en kon je zelfs beschermen tegen het kwaad. Er is overigens een oude profetie die zegt dat Chernobog een beker heeft die druppel per druppel wordt gevuld telkens iemand iets kwaads doet. Als de beker vol is, dan zal de god hem uitgieten en op die plek zal gedurende honderd jaar giftig zwart gras groeien. Interessant als je weet dat de naam Chernobyl letterlijk “Zwart Gras” betekent …
Met de hulp van Morozko gaat Vasja het gevecht aan met Medved, het alter ego van Belobog. Belobog, de “witte god” van het zonlicht en van de zomer, is de tegenhanger van Chernobog. De twee broers zijn in een constant gevecht verwikkeld. Zeer herkenbaar, denk aan het verhaal van de Eikkoning en de Hulstkoning.
Medved is het Russische woord voor Beer, hét typische Russische dier dat het symbool van de Russische natie is geworden. Er zitten meer beren in de Russische wouden dan in de rest van Europa samen. Het is ook hét best van de zomer, want in de winter slaapt hij. Die strijd tussen Morozko en zijn broer – tegen de achtergrond van het besneeuwde landschap op het hoogtepunt van Morozko’s kracht en de diepe groene wouden als Medved op zijn sterkst is – is het échte verhaal van de trilogie. Het is de eeuwige strijd tussen licht en duister, zomer en winter, chaos en orde, leven en dood.
In tegenstelling tot het cliché rond Chernobog wordt Morozko in de boeken niet gezien als de slechterik. Die rol is – verfrissend – weggelegd voor Medved, de grillige Beer die diep in het woud leeft. Hij is een vorm van de Groene Man, de verpersoonlijking van de groene natuur en het land. Het land is niet braaf en welwillend, zoals we graag denken, maar gevaarlijk en wispelturig. Zoals de mensen die vroeger van het land moesten leven heel goed wisten, zit er een duister kantje aan en is de natuur ons niet altijd goed gezind. Als we niet opletten, pakt het ons. Dat was zo in vroeger tijden en dat is nog altijd zo. Wij zijn dat enkel niet meer gewend, al kan dat misschien snel weer veranderen in deze tijden van klimaatverandering…
Wat elke heks diep vanbinnen al lang weet, wordt ook duidelijk in de loop van de trilogie: geen van beide broers mag winnen. Ze zijn aan elkaar gewaagd en beide zijn noch helemaal goed, noch helemaal kwaad. Net zoals de natuur niet goed of niet kwaad is. Om alles te laten draaien, zijn ze allebei nodig, in evenwicht. Samen zijn ze de natuur! Zonder de lente en de zomer zou er niets groeien en zouden we doodgaan van de honger. Zonder de herfst en de winter zou de oogst worden opgevreten door beestjes (en wij door de muggen). De dood maakt plaats voor nieuw leven. Zo is het altijd geweest en zo zal het altijd zijn.
Bronnen:
- ARDEN, Katherine. De Beer en de Nachtegaal. Luitingh Sijthoff Fantasy, 2017. 352 p.
- ARDEN, Katherine. Het meisje in de toren. Luitingh Sijthoff Fantasy, 2018. 384 p.
- ARDEN, Katherine. De winter van de heks. Luitingh Sijthoff Fantasy, 2019. 448 p.
- https://www.goodreads.com/questions/823580-is-morov-frost-an-authentic-deity-in-the/answers/405757-so-morozko-is-the
- https://en.wikipedia.org/wiki/Chernobog
- https://en.wikipedia.org/wiki/Belobog
- https://www.bustle.com/p/what-god-is-czernobog-based-on-the-american-gods-character-has-a-long-history-55606
- http://ofepicproportions.blogspot.com/2008/09/from-chernobog-to-chernobyl.html
- https://russiapedia.rt.com/of-russian-origin/medved/
- https://scfh.ru/en/papers/the-most-russian-of-all-beasts/
Reacties