Viva La Befana!
Con le scarpe tutte rotte
Col vestito alla romana
Viva, Viva La Befana!
(La Befana komt 's nachts, met haar kapotte en versleten schoenen. Ze komt gekleed op z'n Romeins. Lang leve de Befana!)
Net zoals bij ons op 5 december alle kinderen hun schoen klaar zetten om een cadeau te krijgen van Sinterklaas, kijken de Italiaanse kleintjes vol verwachting uit naar La Befana. La Befana is een oude heks, met versleten en gescheurde kleren en vuil van het roet. In de nacht van driekoningen vliegt ze op haar bezemsteel de wereld rond om cadeautjes en snoep aan de kinderen te brengen. Net als de kerstman en Sinterklaas en Zwarte Piet komt ze door de schoorsteen naar beneden. Ze steekt zoeternijen in de kousen van alle kinderen die braaf zijn geweest en een stuk steenkool in de kousen van de stoute kinderen. Dat is de theorie want in de praktijk vinden alle Italiaanse kinderen "steenkool" in hun kousen, een stuk suikerwerk dat zwart is gemaakt met caramel. Alle kinderen zijn wel eens minder braaf geweest, niet waar...
La Befana is een Italiaanse traditie die zou teruggaan naar de dertiende eeuw en een christelijke oorsprong zou hebben. Het verhaal gaat dat La Befana werd aangesproken door de drie wijzen uit het oosten die op zoek waren naar de stal waar het kindje Jezus was geboren. Ze vroegen haar om hen de weg te wijzen. Omdat ze het veel te druk had met het schoonmaken van haar huis, wimpelde ze hun vraag af. Achteraf voelde ze dat ze een grote fout had gemaakt en dus verzamelde ze een grote zak vol cadeautjes en ging zelf ook op zoek naar het kindje Jezus. Ook al volgde ze dezelfde ster als de drie koningen, toch vond ze het stalletje niet. Sindsdien trekt La Befana er elk jaar opnieuw op uit en bezoekt ze elk huis op zoek naar het kerstkind. En in elk huis waar ze een kind vindt, laat ze een geschenkje achter.
Een andere legende vertelt dat de oude vrouw zelf haar kind verloor en zo in de war was van verdriet, dat ze op zoek ging naar Jezus, in de veronderstelling dat hij haar verloren zoontje was. Toen ze het kindje Jezus uiteindelijk vond en hem haar geschenken gaf, was Jezus in de wolken. Hij gaf haar een cadeautje terug: vanaf dan zou ze de moeder zijn van alle Italiaanse kinderen.
Met de komst van La Befana wordt de kerstperiode afgesloten. Het feest wordt in heel Italië gevierd, met traditionele Italiaanse gerechten en Panettone, typisch Italiaans kerstbrood met stukjes geconfijt fruit.
De meeste Italianen denken dat de naam La Befana een verbastering is van "La Festa dell'Epifania" of Driekoningen. Epiphania is Latijn maar komt oorspronkelijk uit het Grieks (Ἐπιφάνεια, Epiphaneia, "manifestatie", "openbaring" : met Driekoningen wordt het goddelijke door Jezus geopenbaard aan de mensheid).
Ook al denken de Italianen dat La Befana een christelijke oorsprong heeft, antropologen en volkskundigen denken dat het feest zijn roots heeft in het voorchristelijke verleden van Italië. De traditie van La Befana blijkt immers verschillende voorchristelijke elementen uit de periode van nieuwjaar te bevatten.
La Befana zou volgens sommigen eerder komen van het woord Bastrina, dat verwijst naar de offers die werden gebracht aan de godin Strenia. In het begin van het jaar werd in Rome een festival gehouden ter ere van Janus en Strenia (of Strenua), waarbij de Romeinen elkaar geschenken plachten te geven. Janus is de Romeinse god van het nieuwe begin en van de overgang. Strenia was de godin van het nieuwe jaar, zuivering en welbehagen. De nieuwjaarscadeautjes werden Strenae genoemd, een afgeleide van de naam van de godin. Het Italiaanse woord vor kerstcadeautjes is niet toevallig Strenna. De offers voor de godin Strenia zijn dezelfde die La Befana traditioneel meebracht: zoete lekkernijen zoals vijgen, dadels en honing. Omdat het feest zo luidruchtig en wild was, werd het uiteraard verboden door de katholieke kerk. Oude tradities laten zich echter niet zo gemakkelijk wegwerken en dus werd ook het feest van Strenia en Ianus verchristelijkt om de komst van het christendom beter verteerbaar te maken voor de plaatselijke bevolking.
Volgens de Italiaanse antropologen Claudia en Luigi Manciocco zou La Befana zelfs nog verder teruggaan, naar oeroude gebruiken uit het Neolithicum en zo geëvolueerd zijn naar een godin die in verband werd gebracht met vruchtbaarheid en landbouw.
De geschiedkundige Carlo Ginzburg ziet nog een ander punt van overeenkomst. In sommige Europese landen is het nog steeds een folkloristische traditie om met nieuwjaar een pop van een oude vrouw te verbranden, waarbij de oude vrouw staat voor het afgelopen jaar dat wordt verbrand om plaats te maken voor het nieuwe jaar. Ook in Noord-Italië bestaat die traditie nog en wordt tijdens het feest van Giubiana een pop van een oude vrouw - de heks - verbrand. Dat gebruik zou duidelijke Keltische roots hebben die teruggaan naar Nicnevin (of Nicevenn), een oude keltische godin. Ze wordt afgebeeld als een oude vrouw, de oermoeder die wel eens met de Griekse Hecate wordt vereenzelvigd, en die volgens hem de oorsprong van La Befana zou kunnen zijn. De pop wordt met veel liefde door lokale mensen gemaakt, zoals bij ons de carnavalverenigingen hun praalwagens maken, als een soort van welwillende reuzin die zich offert voor het goede doel.
En ook met Perchta - bij ons meer gekend als Vrouw Holle :-) - zijn er grote overeenkomsten. Ook Vrouw Holle beloont wie goed is geweest en straft de "stoute kinderen".
Reacties