Lascaux, de Sixtijnse kapel van de oudheid

- woensdag, januari 28, 2015

Toen ik de bescheiden affiches zag opduiken in het straatbeeld, wist ik meteen dat dit een expo was die ik wilde bezoeken. Ik dacht dat zowat iedereen wel zou weten wat Lascaux is, maar tot mijn verbazing is dat helemaal niet het geval. Nochthans staan de prachtige grotschilderingen uit de grot van Lascaux, samen met die van Altamira, in elk schoolboek over kunst of esthetiek ...

Ik kende Lascaux al voor ik erover leerde in school. Toen wij nog klein waren, logeerden we regelmatig bij mijn grootouders. In de kamer die vroeger van mijn vader was geweest, stonden op de lage kasten overal beeldjes en reproducties van kunstwerken die mijn vader in zijn studentenjaren had meegebracht. Daar waren ook een soort van stenen platen bij met reproducties van grottekeningen van Lascaux. Papa blijkt één van de weinige mensen te zijn die ik ken die de grot nog hebben bezocht voor ze in 1963 de deuren sloot omwille van de schade die de bezoekers, enkel door hun aanwezigheid, toebrengen aan het fragiele microklimaat dat de schilderingen al die duizenden jaren zo prachtig heeft weten te bewaren. Nu mogen er nog maar maximaal vijf bezoekers per dag in de grot en dat enkel met een speciale toelating van de Franse overheid.

Omdat de grot zoveel succes kende, besloot die overheid om een replica te maken, die zeer toepasselijk Lascaux II werd genoemd, en maar een paar honderd meter van de echte grot verwijderd ligt. Jammer genoeg kreeg ook de replica door de constante stroom aan bezoekers af te rekenen met schimmels. Ook Lascaux II moest noodgedwongen de deuren sluiten. De nieuwe replica's die ondertussen werden gemaakt om die van Lascaux II te vervangen, zijn tijdelijk te zien in het Jubelparkmuseum. Een perfect uitje met de kinderen, zeker nu Kaat op school over de oertijd heeft geleerd.

Lascaux werd ontdekt op 12 september 1940 door vier jongens - Marcel Ravidat, Jacques Marsal, Georges Agnel, en Simon Coencas - die in de bossen van de Dordogne aan het rondcrossen waren met hun hondje Robot. Toen die plots verdwenen was - ze konden hem wel nog van ver horen blaffen maar zagen hem nergens - besloten ze een paar dagen nadien een zoektocht op touw te zetten. Zo stuitten ze op een gat in de grond en op de grot van Lascaux. De grot had vroeger een andere ingang, maar in de loop der tijden was die ingestort geraakt. Het was pas toen een boom ontwordelde, dat een nieuwe doorgang naar de grot ontstond, en in dat gat was Robot per ongeluk gesukkeld. De vier jongens kwamen terug met lampen om hun hond uit het gat te redden en zagen zo de fantastische tekeningen die op de rotswanden waren getekend. De grot werd opengesteld voor het publiek in 1948, maar de koolstofdioxide die de bezoekers met zich meebrengen zorgde voor aanzienlijke schade. In 1955 werd de hoeveelheid bezoekers beperkt, maar dat bleek niet voldoende. In 1963 werd de grot uiteindelijk helemaal gesloten voor het publiek.

In de grot van Lascaux werden bijna 2.000 tekeningen gevonden van dieren, mensen en abstracte symbolen. Het zijn vooral de schilderingen van dieren die onze adem doet stokken. Ze zijn prachtig. Volgens Pater Henri Breuil, één van de meest toonaangevende experts in prehistorische kunst uit die tijd die uiteraard ook was komen kijken naar wat die vier kwajongens hadden ontdekt, maakten de schilders van Lascaux hun tekeningen en schilderingen om hen als het ware te betoveren, om zo de controle over hen te krijgen. Hij noemde zijn theorie "de theorie van de sympathetische magie" (waar hebben we dat nog gehoord :-)). Iemand schilderde bijvoorbeeld een beeld van een gewonde stier in de hoop dat deze soort van "visualisatie" er voor zou zorgen dat dit tijdens de jacht ook echt zou gebeuren.

Jammer genoeg zijn er ook een heleboel tekeningen die helemaal niks met de jacht te maken hebben, dus de theorie gaat niet helemaal op. Bovendien zijn in andere grotten die ondertussen werden ontdekt, zoals de fantastische grot van Chauvet in de Ardêche, haast geen dieren te vinden waarop werd gejaagd, maar eerder roofdieren zoals holenleeuwen.

Een andere theorie, waar de meeste wetenschappers het mee eens lijken te zijn, is dat de schilderingen werden gemaakt als onderdeel van een ritueel. Volgens de Franse paleoantropoloog André Leroi-Gourh an was de grot van Lascaux een sacrale plek, een religieus centrum dat werd gebruikt voor initiatieriten. Omdat de grot zo afgelegen is, is ze ideaal voor dergelijke ceremonies. Bovendien blijken sommige "zalen" in de grot veel meer beschilderd te zijn dan andere, wat erop kan wijzen dat die plekken extra heilig waren. Het blijkt ook dat haast alle voetstappen die in de grot werden gevonden de voetstappen van adolescenten zijn (en neen, het gaat niet om de voetstappen van de vier jonge ontdekkers van de grot), wat overeenkomt met de idee van initiatie. De grot was een heilige plek waar de geest van mens, dier en de aarde zelf met elkaar konden communiceren.